Toplumdaki kötü beslenme alışkanlıkları ve hareketsiz yaşam tarzı, başta obezite olmak üzere çok çeşitli sağlık sorunlarını da beraberinde getirir. Bu rahatsızlıklardan bazıları ciddi manada insan sağlığını tehdit eder. Sağlığımızı korumak adına bu sağlık sorunlarının nelerden ileri geldiğini bilmek ve gerekli sağlık önlemlerini almak çok önemlidir. Bahsedilen sağlık problemlerinden biri de karaciğer yağlanmasıdır.
Karaciğer Yağlanması Nedir?
Karaciğer, vücudumuzda gerçekleşen çok sayıda metabolik olayın merkez üssüdür. Bu anlamda, vücuda alınan tüm gıdaların ve maddelerin ilk işlendiği, metabolize edilerek vücutta kullanım şekline göre kana verildiği veya vücuttan atıldığı temel organdır. Buradan hareketle, özellikle yağ üretimini tetikleyecek çeşitli gıdaların veya kimyasalların vücuda çok miktarda alınması sonucu, karaciğer metabolize olmalarını takiben yağ üretimi ciddi manada artar.
Özellikle karaciğer hücrelerinin çevresindeki bu yağ artışı, klinikte karaciğer dokusunun yağ dokusuyla çepeçevre sarmalanması ile sonuçlanır. Nihayetinde, karaciğerin çeşitli fonksiyonlarında bozukluğa sebep olacak şekilde yağ dokusunun yoğun olduğu bir karaciğer ortaya çıkar.
- Basit yağlı karaciğer: Karaciğer yağ oranında artış tespit edilir.
- Steatohepatit: Karaciğerde ciddi yağlanma ile birlikte, iltihabi reaksiyonlar izlenir.
- Fibrozis: İltihabi reaksiyonla beraber karaciğerde fibrotik bantlar meydana gelir.
- Siroz: Karaciğer dokusunun büyük miktarda kaybı ve fibrotik bantlarla sarılması sonucu karaciğer yetmezliği gelişir.
Karaciğer Yağlanmasının Belirtileri Nelerdir?
Genellikle karaciğer yağlanması klinikte belirtiye neden olmaz. Sıklıkla rutin kan tetkikleri veya görüntüleme yöntemleri sırasında tesadüfen rastlanır. Bununla beraber, sağlıklı karaciğer dokusunda, bahsedilen görevleri yapan karaciğer hücrelerinin yerini yağ hücreleri aldıkça; hem karaciğerin temel fonksiyonlarında aksaklıklar meydana gelir, hem de mevcut karaciğer hücrelerinin kaybedilmesine neden olur. Bu iki durum ise temel olarak karaciğer yağlanmasının belirtilerinin ortaya çıkması ile sonuçlanabilir.
Bu belirtiler arasında şunlar sayılabilir:- İştahta azalma
- Halsizlik-yorgunluk
- Vücutta yaygın morluklar, uzun süren burun veya adet kanamaları
- Ciltte yaygın kaşıntı
- Gözlerde ve ciltte sarılık
- Ciltte yaygın sivilce veya döküntü
- Erkeklerde meme dokusunda büyüme
- Karın ağrısı
- Karında veya ayaklarda şişlik
Karaciğer Yağlanması Neden Olur?
Karaciğer yağlanmasının temelinde vücuttaki yağ üretiminin artması ve karaciğer hücrelerinin hasar görmesi yatar.
Karaciğer yağlanması temel olarak alkolik ve non-alkolik yağlanma şeklinde sınıflandırılır. Alkolik karaciğer yağlanmasında uzun süre alkol alımı sonrası vücuda giren alkol hem karaciğerde hasar meydana getirir, hem de yağ üretimi tetikler. Alkolün bırakılması ile geri dönüşüm mümkündür.
- Obezite: Dengesiz ve yanlış beslenme ve hareketsiz hayat tarzı sonucunda vücuda alınan gıdalar yağ olarak depolanır. Sonuçta karaciğerdeki yağ dokusunda da artış meydana gelir.
- Alkol kullanımı
- Yüksek kan şekeri ve diyabet: Halk arasında gizli şeker olarak da bilinen insülin direncine bağlı yüksek seyreden kan şekeri veya diyabet hastalığındaki gibi kontrolsüz kan şekeri yüksekliği durumlarında yağ üretimi artar.
- Yüksek kan kolesterolü: Kandaki vücuda zararlı olan kolesterollerin artması yağ miktarında artışı tetikler.
- Viral karaciğer enfeksiyonları (hepatitler): Hepatit C gibi çeşitli enfeksiyonlarda karaciğer hücreleri hasar görerek yerini yağ dokusuna bırakır.
- Hamilelikle ilişkili yağlı karaciğer: Gebelikte bazı mekanizmalar sonucu karaciğerde ciddi yağlanma ve karaciğer hastalığı meydana gelebilir.
- Alkolik olmayan yağlı karaciğer hastalığı (NASH): Alkol kullanmayan kişilerde çeşitli mekanizmalar sebebiyle alkol kullanımına benzer şekilde karaciğer yağlanması görülebilir.
- Otoimmun hepatitler: Aynı viral enfeksiyonlarda olduğu gibi bağışıklık sisteminin karaciğeri tehdit olarak algılayıp iltihap oluşturması sonucu da yağlanma ve karaciğer hasarı oluşur.
- Bazı romatolojik hastalıklar: Karaciğer ve safra yollarını tutan çeşitli romatolojik hastalıklarda karaciğer yağlanması ile karşılaşılır.
- Hızlı kilo verme: Aniden ve çok miktarda kilo kaybı vücuttaki kolesterol ve yağ dengesini bozarak karaciğerde yağlanmayla sonuçlanır.
- Bazı kimyasallarla zehirlenmeler: Karbon tetraklorür gibi toksik maddeler karaciğerde doğrudan hasar ve yağlanma yapabilir.
- Bazı ilaçların yan etkileri: Amiodoron, tamoksifen, metotreksat gibi çeşitli ilaçlar karaciğerde hasara ve yağlanmaya yol açabilir.
Karaciğer Yağlanmasının Zararları Nelerdir?
Karaciğer yağlanması tedavi edilmediği takdirde, karaciğer hücrelerinin süregelen kayıpları sonucunda karaciğer yetmezliği ve siroz gelişebilir. Bu nedenle karaciğer yağlanmasının tespit edilmesi son derece önemlidir ve hassasiyetle tedavi planlamasının yapılmasını gerektirir.
Karaciğer Yağlanmasının Tedavisinde Neler Yapılır?
Karaciğer yağlanması çok farklı sağlık sorunları nedeniyle meydana gelebileceği için, başarılı bir karaciğer yağlanması tedavisi planlanabilmesi altta yatan problemin doğru tespit edilmesine bağlıdır. Bu anlamda uzman bir hekim tarafından karaciğer yağlanması tespit edildikten sonra, altta yatan hastalığın tanısını koymaya yönelik ayrıntılı öykü alınır, fizik muayene yapılır ve ek tetkikler istenir. Tedavi ise tespit edilen soruna göre belirlenir.
Obezite, yüksek kan şekeri veya kolesterol gibi sorunlarda öncelikle hastaya kilo vermeye yönelik hayat tarzı değişiklikleri ve diyet önerileri verilir. Hasta iyi beslenme programı belirlenmesi için diyetisyene yönlendirilir. Alkol kullanımına son verilmesi istenir. Bunların dışında tespit edilen kronik hastalıklar veya enfeksiyonlar varsa, bunlara yönelik tedavilere başlanır.
Karaciğer yağlanmasının tespit edildikten sonra giderilmesine çalışılması önemlidir. Aksi takdirde, tedavi edilmeyen yağlanmalar ilerleyerek karaciğer yetmezliğine ve siroza yol açabilir. Bu durumda, tedavi daha zor olmakta ve hayatı tehdit eden durumlar meydana gelebilmektedir.
Karaciğer Yağlanmasına Ne İyi Gelir?
Günlük hayatta alınacak çeşitli önlemlerle de karaciğer yağlanmasının önüne geçilebilir.
Bu anlamda aşağıdaki sağlık tedbirleri karaciğer yağlanmasının önlenmesi veya giderilmesi anlamında yararlıdır:- İdeal kiloya gelinmelidir. Bu anlamda fazla kilolu kişilerin yeterli ve dengeli beslenme alışkanlığı kazanılmalı, gerekirse diyetisyen eşliğinde bir beslenme programı hazırlanmalıdır.
- Haftanın belirli günlerinde en az 30 dakika egzersiz yapılmalıdır.
- Alkol alımına son verilmelidir. Uzun süre ve düzenli alkol kullanımı yağlanmayı daha da ilerleterek siroza neden olabilir.
- Doymuş yağ veya trans yağ içermeyen, düşük kalorili gıdaların tüketilmesine ağırlık verilmelidir.
- Yapılan çalışmalar, E vitamininden zengin gıdaların tüketilmesinin karaciğer yağlanmasına faydalı olduğunu göstermektedir.
Bununla beraber, E vitamini çeşitli yan etkilere sahip olduğundan, kullanımı öncesi uzman bir hekime danışılması önemlidir.
Karaciğer Yağlanması Olan Ne Yemeli, Ne Yememelidir?
Karaciğer yağlanması olanlara tüketilmesi tavsiye edilen gıdalar şunlardır:
- Kahve: Karaciğer enzimlerini düşürür.
- Yeşil sebzeler: Yağ üretimini sınırlar.
- Balık: Omega-3 ve omega-6 yağ asitlerinden zengin olduğundan antioksidan etkiyle karaciğerdeki iltihabi reaksiyonu sınırlandırır.
- Yulaf: Lifli içeriği ile kilo vermeyi kolaylaştırırken vücuda enerji verir.
- Avokado: Karaciğerde biriken toksik maddelerin atılımına yardımcı olur.
- Zeytinyağı: Doymuş ve trans yağlara göre vücut için faydalıdır ve kilo vermeyi kolaylaştırır.
- Yeşil çay: Yağ emilimini azaltır, kolesterolü düşürür ve vücuttaki toksik maddelerin atılımı için yararlıdır.
- Mor - Kırmızı Meyveler: Ahududu ve yabanmersini gibi kırmızı renkli meyvelerin tüketilmesi faydalıdır.
- Alkol: Her türlü alkol içerikli gıdadan uzak durulması gerekir.
- Basit şekerler: Bisküvi, meyve suları, kurabiyeler gibi şeker içerikli gıdalar tüketilmemelidir.
- Kızartmalar: Yağ ile kızartılmış gıdalar karaciğer yağlanması olanlar için sakıncalıdır.
- Tuz: Çok fazla miktarda tuz tüketimi, gıda alımını ve yağ üretimi tetikler.
- Beyaz ekmek, makarna ve pirinç: Karbonhidrat içeriği yüksek olan bu gıdalar vücutta yağ olarak depolanır.
- Kırmızı et: Kırmızı etler doymuş yağ bakımından zengindir, bu ise karaciğer yağlanması için zararlıdır.