Çocuklarda Boy Uzaması ne Zaman Durur?

Ergenlik insan hayatında boy artışının en fazla olduğu ikinci dönemdir. Yeni doğan bebeklerin ortalama boyu 50 cm’dir. Bir yaşında boy yaklaşık 74 cm ile hızlı uzama gösterir. 1-2 yaş süt çocuğu ortalama 12 cm uzar. Daha sonra boy uzaması ergenliğe kadar ortalama 5-6 cm olarak devam eder. Ergenlikte kızlar 20-25, erkekler ise 25-30 cm uzar; bazı erkek çocuklarda boy uzaması 30 cm’i aşabilir. 

Boy Uzamasına Etki eden Olumlu ve Olumsuz Faktörler Nelerdir?

1) Genetik: DNA, bir kişinin boyunu belirleyen ana faktördür. Bilim adamları, yüksekliği belirleyen 700'den fazla farklı gen tanımlamıştır. Bu genlerin bazıları büyüme plakalarını etkiler ve diğerleri büyüme hormonlarının üretimini etkiler. Normal boy uzunluğu aralıkları etnik kökenlere göre de farklılık gösterir. Yine bu da DNA'lar tarafından belirlenir. Down sendromlu, Noonan sendromlu veya Turner sendromu gibi bazı genetik sorunları olan çocukların yaşıtlarından daha kısa olması beklenir. Marfan sendromu olanlar ise daha uzun olma eğilimindedir.

2) Hormonlar: Vücut, büyüme plakalarına yeni kemik yapmasını söyleyen hormonlar üretir. Büyüme hormonları olarak adlandırılan bu hormonlar hipofiz bezinde yapılır ve büyüme için en önemli hormon grubudur. Bazı sağlık koşulları vücudun yaptığı büyüme hormonlarının miktarını kısıtlayabilir ve boy kısalığına yol açabilir. Konjenital büyüme hormonu eksikliği adı verilen nadir genetik durumu olan çocuklar, diğer çocuklardan çok daha yavaş uzar.

3) Tiroid hormonları: Tiroid bezi büyümeyi etkileyen hormonlar üretir. Düşük tiroid veya büyüme hormonu seviyeleri daha yavaş büyüme oranlarına ve daha kısa yetişkin boyuna yol açabilir.

4) Seks hormonları: Ergenlik dönemindeki hızlı boy artışının nedeni kızlarda artan östrojen hormonunun, erkeklerde artan testosteron hormonunun, büyüme hormonunun etkisini arttırırken aynı zamanda kendileri de boy uzamasını uyarır. Kızlarda salgılanan östrojen hormonunun boyun uzamasını sağlayan büyüme kıkırdakları üzerindeki olgunlaştırıcı etkisi fazla olduğu için,  adetlerden sonra büyüme kıkırdakları hızla kemikleşip, kapanır. Bu nedenle, adetlerden sonra kızların boyu az uzar. Düzenli adet görenlerde boy artışı, ilk adetten  sonra ancak  5-6 santimetre civarında olur. 

5) Cinsiyet: Erkekler kadınlardan daha uzun olma eğilimindedir. Erkekler aynı zamanda kadınlardan daha uzun süre büyümeye devam edebilir. Ortalama olarak, yetişkin bir erkek yetişkin bir kadına göre 14 cm daha uzundur.

6) Beslenme: Yetersiz beslenen çocuklar genellikle çocukluk döneminde beklenenden daha kısa ve küçüktür ancak uygun beslenme ve alınan önlemler ile yetişkinliğe ulaşmadan bu fark kapanabilir.

7) İlaçlar: Bazı ilaçların kullanımı büyümeyi yavaşlatabilir. Kortikosteroidlerin kronik kullanımı bunun olası bir örneğidir. Bununla birlikte, astım gibi sıklıkla kortikosteroid gerektiren kronik hastalıklar da büyümeyi etkileyebilir.

8) Kronik hastalıklar: Kistik fibroz, böbrek hastalığı ve Çölyak hastalığı gibi sağlık sorunları, beklenenden daha kısa bir yetişkin boyuna ulaşılmasına yol açar. Kanserli çocuklar da daha kısa olabilir. Bunun dışında karaciğer hastalıkları, kronik bağırsak rahatsızlıkları veya romatizmal rahatsızlıklar, kronik kalp hastalıkları, astım gibi uzun süre boyunca kortizon tedavisi alınmasına sebep olan hastalıklarda boy kısalığı olabilir. Bu hastalarda bir yandan büyüme hormonu salınımı olumsuz etkilenirken, aynı zamanda ergenliğe geç girilmesi sebebiyle çocukların boyları kısa kalır.

9) Psikolojik durum: Ergenlikte boy uzunluğu ve psikolojik durum arasında net bir ilişki mevcuttur. Yaşanan psikolojik problemler hormonların işlevini negatif etkiler. Ebeveynlerden herhangi birinin kaybedilmesi, ev ortamından uzaklaşma ya da yoğun sınav stresinin mevcut olduğu durumlarda, öncelikle ergenliği başlatan birtakım hormonlar ve büyüme hormonu salınımında yetersizlik gelişir ve yeterli boy uzaması görülmez.

Boy Uzaması Ne Zaman Durur?

Östrojen hormonunun büyüme kıkırdağını kapatma yani kemikleştirme etkisi testosterondan daha fazladır. Bu yüzden erkekler, kızlardan daha uzun süre uzarlar. Seks hormonları, önce hızlı boy artımına yol açarlar, daha sonra da büyüme kıkırdaklarında kapanmaya yol açtıkları için büyümenin durmasına neden olurlar. 

Seks hormonlarının boy arttırıcı etkilerini gösterebilmeleri için, ergende tiroid hormonu ve büyüme hormonunun da normal düzeylerde salgılanması gerekir. Ergenliğin ileri dönemlerinde kemik epifizlerinin (büyüme kıkırdağı) kemik uçlarıyla kaynaştığını gösteren radyolojik görüntü, yaş ne olursa olsun, artık daha fazla büyüme olmayacağını kanıtlar.

Kızların Ergenliğe Erkeklerden Önce Girmesi Boy Uzamasını Etkiler mi?

Kızlar ergenlik dönemine erkek çocuklara göre ortalama iki yıl önce girer, en hızlı büyüme çağına iki yıl önce ulaşır ve tam erişkin boya da adet görme durumuna göre, en az iki yıl önce ulaşır. Dolayısıyla kızlarda kemik gelişiminin iki yıl ileri olması beklenir. Kızlarda büyüme adet görmeye başladıktan birkaç yıl sonra durur ancak erkeklerde 17-18 yaşına kadar az da olsa devam eder.

Büyüme ve Gelişme Döneminde Çocuklarda Boy Uzunluğu Arttırılabilir Mı?

Boyu etkileyen bazı unsurlar kontrol edilebilirken, bazıları kontrol edilemez. Genetik ve DNA'dan kaynaklı olanlar dışında çevresel birtakım değişkenler ile boy uzunluğu artırılabilir. Tersi durumda da beklenenden daha kısa kalma ihtimali vardır.

Beslenme uzmanları, çocukların ve gençlerin bol miktarda meyve ve sebze ile dengeli ve yeterli bir diyet benimsemelerini önerir. Bu, gelişmeleri için gereken tüm vitamin ve mineralleri almasını sağlayacaktır.

Protein ve kalsiyum özellikle kemik sağlığı ve büyümesi için önemlidir.

• Et ve kümes hayvanları, 
• Deniz ürünleri, 
• Yumurta,
• Baklagiller,
• Fındık ve yağlı tohumlar. 

• Yoğurt, 
• Süt, 
• Peynir, 
• Brokoli, 
• Brüksel lahanası, 
• Soya fasulyesi, 
• Somon.
• Sardalya, 

Yeterince uyumak büyümeye etki eden bir diğer önemli faktördür. Uyku, çocuklarda ve gençlerde büyüme ve gelişmeyi destekler. Derin uyku sırasında vücut, büyümesi için gereken hormonları serbest bırakır. Bu nedenle yeterli uyku almak yeterli boy uzaması, büyüme ve gelişmeyi destekler.

Düzenli egzersiz yapmak boy uzunluğu ile ilgili olduğu gibi normal fiziksel gelişim için de önemlidir. Örneğin, dışarıda oynamak veya rutin şekilde spor yapmak kemikleri daha sağlıklı, daha yoğun ve daha güçlü hale getirebilir.