Tiroid bezi, soluk borusunun önünde, erkeklerde Adem elması denilen yapı seviyesinde bulunan ve çeşitli hormonların sentezlenmesinden sorumlu endokrin bir bezdir. Hipotalamustan TRH (Tirotropin salgılattırıcı hormon) ve devamında hipofizden salgılanan TSH (Tiroid stimülan hormon) kontrolünde çalışmasını sürdürür.
Hipotroidi Nedir?
Birçok farklı nedene bağlı olarak tiroid hormonlarının seviyelerinin azalması ve tiroid bezinin fonksiyon gösterememesi durumuna hipotiroidi adı verilir. Bezin çalışmasını düzenleyen ve üst merkezlerden salgılanarak uyarıcı etki yapan TSH ve TRH hormonlarının yetersiz salgılanması ya da etki gösterememesi halinde de hipotiroidi oluşabilir.
Tiroid hormonlarının yeterli miktarda bulunmaması sonucu hücrelerin metabolik aktivitesinde bir azalma ve bazal metabolizmalarında bir yavaşlama meydana gelir. Hipotiroidi olgularında başlangıçta belirgin bir belirti olmayabilir ancak ilerleyen zamanlarda, obezite, eklem problemleri, çocuk sahibi olma ile ilgili problemler ya da kalp hastalıkları gibi diğer rahatsızlıklarla kendini gösterebilir.
Hipotiroidi Nedenleri Nelerdir?
Hipotiroidinin nedenleri arasında radyasyon (ışın) tedavisi, tiroid cerrahisi, savunma sisteminin kendi hücre ve dokularına saldırmasını ifade eden otoimmün hastalıklar ya da hipertiroidi tedavisi örnek olarak sayılabilir.
Hipotiroidinin nedeni bezin kendisinin fonksiyon gösterememesine bağlıysa primer (birincil), uyarıcı üst merkezlerden kaynaklanıyorsa sekonder (ikincil) hipotiroidi olarak sınıflandırılır. Hastalığın nedeni genellikle bezin kendisinden kaynaklanır.
Birincil hipotiroidinin en sık nedeni ise yetersiz iyot alınmasıdır. Hipotiroidiye neden olan otoimmün hastalıklar arasında ise Hashimoto hastalığı ilk sıradadır. Diğer sağlık durumları ile ilgili tedavi uygulamaları hipotroidiye neden olabilir. Özellikle ritm bozukluğu tedavisinde kullanılan bazı ilaçlar, nöbetle seyreden hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar ile bazı antibiyotikler hipotiroidi nedeni olabilir. Baş-boyun bölgesine ışın tedavisi öyküsü olması, hipotiroidinin sebebinin ışın tedavisi esnasında bezin harabiyete uğradığı olarak değerlendirilebilir.
Hipofiz ve hipotalamusta meydana gelebilecek rahatsızlıkların hipotiroidiye neden olması ikincil hipotiroidi olarak sınıflandırılır. Hipofizde oluşmuş bir tümör veya beynin başka bir bölgesinde oluşan tümörün bu dokulara bası yapması sebebiyle fonksiyon gösteremeyebilirler. Aynı zamanda salgıladıkları uyarıcı hormonlara karşı direnç oluşması da ikincil hipotiroidi nedenleri arasındadır.
Hipotiroidi iyot eksikliğine bağlı gelişir. Gelişiminde genellikle beslenme alışkanlıkları rol oynar. Guatrojenik besinler olarak adlandırılan lahana, brokoli, karnabahar, soya ve soya bazlı ürünlerin sık olarak tüketilmesi hipotiroidiye (guatr) yol açar.
İyot eksikliğine ek hipotiroidi nedenleri:
Hashimato tiroiditi en sık hipotiroidi nedenidir. Bağışıklık sistemi kendi tiroid dokusuna saldırarak (otoimmün) hasar verir ve tiroid hormon yapımı azalır.
Tiroid ameliyatında bezin tümü çıkartılırsa hasta ömür boyu tiroid hormonu kullanmak zorundadır.
Hipertiroidi tedavisi için kullanılan radyoaktif iyot veya ilaç tedavisi bir süre sonra tiroid bezi üzerinde fazla baskılamaya yol açabilir. Bazı hastalarda hipotiroidi gelişir.
- Gebelik
- Hipofiz bezi (beyinde) bozuklukları,
- Tiroid bezinin normal gelişmemesi veya olmaması (konjenital hipotiroidi),
- Bazı ilaçlar,
- Baş-boyun kanserlerinde uygulanan radyasyon tedavisi.
Gebelerde Hipotiroidi Nedenleri Nelerdir?
Gebelerde de iyot eksikliği en önemli hipotiroid nedenidir. Gebelikte anne vücudunda yaşanan bazı değişiklikler hipotiroidinin gelişimi için zemin hazırlar. Gebelik sırasında böbrek klirensinin artar ve idrarla iyod kaybı gelişir.
Bebek anne karnında gelişirken gebeliğin ikinci yarısında plasenta aracılığıyla anneden iyod çeker. BU durumda annenin iyod gereksinimi artar. Eğer yeterli miktarda iyot alınıyorsa bu değişiklikler anne vücudunda probleme yol açmaz.
Gebelikte en sık görülen hipotiroidi nedeni otoimmün temelli Hashimato tiroiditidir. Hashimato tiroiditi ile ilgili detaylı bilgiye Hashimato tiroiditi nedir? adresinden ulaşabilirsiniz.
Hipotiroidi Belirtileri Nelerdir?
Rahatsızlığın erken dönemlerinde bitkinlik, kas yorgunluğu, motivasyon kaybı, soğuğa karşı intolerans, konsitipasyon (kabızlık), ses kısıklığı, cilt kuruluğu, saçlarda dökülme/seyrekleşme, tırnakların güçsüzleşmesi ve terlemede azalma belirtilere örnek olarak sayılabilir. Ayrıca hastalarda vücutta (özellikle yüzde) şişkinlik, su tutulması, kilo artışı da görülür.
Hastalık ilerledikçe depresyon, hafızanın kötüleşmesi ve kaygı gibi psikiyatrik durumlar belirtilere eklenebilir. Hipotiroidi hastalarında aynı zamanda karpal tünel sendromu gibi sinirin sıkışmasıyla oluşan nöropatiler ve kalp hızında azalma (nabzın yavaşlaması, bradikardi) ortaya çıkabilir. Aynı zamanda hipotiroidi hastalarının dillerinde zamanla büyüme meydana gelebilir ve hipotiroidi hastalarında metabolizmanın etkilenmesiyle bazı maddelerin kan değerlerinde değişiklik meydana gelebilir. Özellikle hiponatremi (sodyum azalması) ve kolesterol seviyesinin yüksekliği bu biyokimyasal değişikliklere örnek teşkil eder.
Kadın hastalarda adet dönemlerinde değişiklikler meydana gelebilir. Aynı zamanda her iki cinsiyette de libido kaybı (cinsel isteksizlik) hastalığın seyri esnasında ortaya çıkabilir.
Subklinik Hipotiroidi Nedir?
Serumda serbest tiroid hormonları seviyeleri normaldir ve tiroid salgılatıcı hormon (TSH) seviyesi hafif yükselmiştir. Erkeklere (%2,8) kıyasla kadınlarda (%7,5) daha sıktır.
Nedenleri arasında ilk sırada otoimmün (bağışıklık sisteminde aşırı duyarlılık sonu vücudun kendi dokularına saldırması) tiroidit, Graves hastalığı, otonom adenomların (tiroid hormonu salgılayarak hipertiroidiye neden olan adenomlar) cerrahi veya radyoaktif iyot ile tedavisi, tedavi uyumsuzlukları veya eksiklikleri, iyotlu ilaç, lityum kullanımı ve tiroid dışı Tip 1 DM, adrenal yetmezlik, interferon alfa kullanımı, dopamin antagonisti kullanımı sayılabilir.
Hipotiroidi Tanısı Nasıl Konur?
Tiroid hormonlarının kandaki seviyesi ve uyarıcı hormonların düzeylerinin biyokimyasal yöntemler yardımıyla tespit edilmesi tanısal olarak önemlidir. Bezin kendisinden kaynaklanan sorunlarda uyarıcı hormon olan TSH, fonksiyon gösteremeyen bezi uyarabilme amacıyla artar. TSH yüksekliğine tiroid bezinin hormonu olan T4 düşüklüğü eşlik eder. Otoimmün hastalıklardan şüphelenilen durumlarda, savunma hücrelerinin oluşturduğu antikorların kan dolaşımındaki varlığı araştırılabilir.
Yapılan kan testlerinin sonucunda TSH düzeyi yüksek iken T4 düzeyleri normal gelebilir. Bu duruma subklinik hipotiroidi denir. Hastalığın bu formunda, tiroid hormonlarının normal seviyede olmasıyla hastalığa dair belirti ve bulgular henüz ortaya çıkmamış olabilir.
İkincil hipotiroidi düşünülen olgularda diğer hipofiz bezi hormonlarının seviyelerinin de incelenmesi fayda sağlayabilir. İkincil hipotiroidide tiroid bezi hormonlarının seviyeleri düşük tespit edilirken, TSH düzeyi birincil hipotiroidi hastalarında olduğu gibi yüksek değildir.
Hipotiroidi Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavide ilaç kullanımı konusunda belirliyici parametre olarak TSH düzeyi kullanılır. Yüksek TSH seviyesi tespit edilen hastalarda doktorunun uygun görmesi halinde ilaç tedavisi başlanabilir. Hipotiroidi belirtilerinin tiroid bezi hormonlarının eksikliğine bağlı olarak ortaya çıkması nedeniyle tedavide eksik olan hormonların dışarıdan verilmesi gereklidir.
T3 ve T4 hormonları normal fonksiyon gösteren bir tiroid bezinde üretilir ve kan dolaşımına salınır. Tiroid hormonlarından aktif olan form T3’tür ve T4 hormonunun T3 hormonuna dönüştürülmesi ile oluşturulur. Bu fizyolojik mekanizmayı taklit edecek şekilde, levotiroksin (LT4) adı verilen sentetik tiroid hormonu, hipotiroidi ilacı olarak kullanılır. İlacın emiliminin arttırılması amacıyla sabahları aç karnına alınması önerilir.
Günlük olarak kullanılacak dozun belirlenmesinde kişinin yaşı, cinsiyeti ve kilosu önem taşır. Subklinik olarak ifade edilen hipotiroidi hastalarında daha düşük dozlarda ilaç ile tedaviye başlanabilir.
Gebelerde tedavi yaklaşımında bir takım farklılıklar vardır. Diğer hipotiroidi olgularına göre daha düşük TSH düzeylerinde gebelik esnasında düşük ve ölü doğumlar gibi istenmeyen durumların oluşmasını önlemek amacıyla hekimin değerlendirmesini takiben uygun görmesi halinde ilaç tedavisine başlanabilir. Gebelik istemi bulunan ve aynı zamanda hipotiroidi hastası olan bireyler için hamilelik öncesi dönemde tedavi olmaları önerilir.
Hipotiroidi tedavisinin etkinliğinin değerlendirilmesi konusunda düzenli olarak gözlem gereklidir. Hekimler kan TSH düzeyinin ilaç tedavisi ile normal sınırlar arasında tutulup tutulamadığını değerlendirir. Takip esnasında hekimin gerekli gördüğü durumlarda tedavinin dozunda değişiklik yapılabilir. Gebelik ve emzirme dönemlerimdeki kadınlarda tiroid hormonu kullanımına ek olarak iyot desteği de verilebilir.
Hedef TSH düzeyi genç ve orta yaş grubunda 0,4-2,5 mU/mL arasında iken yaşla birlikte fizyolojik olarak TSH düzeyinde bir artış meydana gelmesi nedeniyle ileri yaş grubundaki tedavide hedef TSH düzeyi 3-6mU/mL’e kadar çıkabilir. Tedavinin etkinliği ortalama 1,5-2 ayda bir olacak şekilde hekim tarafından belirlenen zamanlarda takip edilir.
İlaç tedavisi ile birlikte hastaların belirtilerinde gerileme gözlenebilir. Ancak ilaca bağlı oluşabilecek yan etkiler konusunda da dikkatli olunmalıdır. Yan etkilerin görülme sıklığı yüksek dozlarda artış gösterir. Aşırı iştahlılık ve aşırı uykusuzluğa ilave olarak çarpıntı ve sallanma-titreme hissi tedavi esnasında ortaya çıkabilecek istenmeyen etkilere örnek olarak verilebilir.
Kardiyovasküler rahatsızlıkları olan hipotiroidi hastalarında, tedaviye daha dikkatli yaklaşılmalıdır. Göğüs ağrısı ya da atrial fibrilasyon gibi belirtilere sahip kişilerde bu belirtilerin tekrar ortaya çıkmaması için daha yakın takip gerekebilir. Kalbi besleyen koroner damarlarda rahatsızlık öyküsü olan kişilerde, hekim ilaç tedavisine daha düşük dozlarda başlayabilir. Aynı zamanda uzun dönem süren bir hipotiroidi tedavisinde hastada osteoporoz yani kemik erimesi gelişimi açısından dikkatli olunmalıdır.
Hipotiroidide Beslenme Nasıl Olmalıdır?
İlaç tedavisine ek destekleyici şekilde beslenme önerilmektedir. Diyet tek başına tedavi sağlamaz. Öncelikle diyetle alınan iyodu artırmak için iyotlu sofra tuzu tercih edilebilir. Dengeli beslenme ile gerekli iyot vücuda alınabilir. İyottan zengin yiyecek grupları arasında süt, peynir, yoğurt, deniz ürünleri sayılabilir.
Yiyeceklerle tiroid ilaçları arasında etkileşim olmaması için bazı yiyeceklerin ilaç zamanından çok daha önce veya tüketilmesi önerilir.
- Ceviz
- Soya fasulyesi unu
- İlave demir ürünleri veya demir içeren multivitaminler
- İlave kalsiyum ürünleri,
- Alüminyum, magnezyum veya kalsiyum içeren antiasitler (mide yanması için alınan ilaç grubu),
- Sukralfat gibi bazı ülser ilaçları,
- Bazı kolesterol ilaç grupları
Diyetisyenler hipotioidi hastalarına tedaviyi desteklemek için selenyum, antioksidan ve B vitamini tüketmelerini önermektedir.
Doğumsal (Konjenital) Hipotiroidi Nedir? Bebeklerde Hipotiroidi Belirtileri Nelerdir?
Doğumdan itibaren yenidoğanda tiroid hormonu eksiktir. Bebeklik döneminde en sık karşılaşılan endokrinolojik sorundur. Tiroid bezinin doğuştan gelen gelişim hataları, tiroid hormon oluşumundaki bozukluklarve tiroid bezinin regülasyon sorunları konjenital hipotioidiye yol açar.
Tiroid hormonu eksikliği yenidoğan ve süt çocuğunda zihinsel gelişme bozukluğuna, çocukluk çağında büyüme geriliğine, çocuk ve erişkin dönemde protein karbonhidrat, yağ metabolizmaları ile ısı düzenlemesi ve oksijen tüketiminde yavaşlamaya yol açar.
Yaşamın ilk ayında bu bebeklerde karın şişliği, göbek fıtığı, uzamış sarılık, kabızlık, kaba yüz görünümü, şişlik, dil büyümesi, ses tellerinde ödeme bağlı ses kalınlaşması görülür.
Tedavi erken tanı ve tiroid hormonunun yerine konmasıdır. Tedaviye erken başlandığında zihin ve beden gelişiminde sorun yaşanmaz.
Randevu Alın
E-Sonuç
Sizi Arayalım