EGFR (CKD-EPI) Nedir? Kaç Olmalı? Yüksekliği ve Düşüklüğü Nedenleri

Böbrek yetmezliği gibi bir durumda böbreklerin işlevini gösteren en önemli parametrelerden bir tanesi; glomerüler filtrasyon hızıdır. GFR açılımı olan glomerüler filtrasyon; hızı böbreklerin süzme kabiliyetini gösteren önemli bir testtir ve kandaki kreatin düzeyi, yaş, cinsiyet gibi parametreler gözetilerek tahmini olarak hesaplanabilir.

EGFR (CKD-EPI) Nedir ?

GFR ne kadar düşükse böbrek fonksiyonları da o kadar azalmış demektir. Akut idrar yolu enfeksiyonları gibi bazı durumlarda EGFR değerinde geçici düşüklükler meydana gelebilir. Bu durum kalıcı böbrek hasarı anlamına gelmez. Fakat özellikle de böbrek yetmezliği takibinde kullanılması halinde bu değer hem hastalığın hangi evrede olduğu hem de böbreklerin güncel çalışma kapasitesi hakkında önemli bilgiler verir.

Böbreklerin vücuttaki en temel görevi kanın filtre edilmesini sağlayarak fazla su, elektrolit ve atıkların idrar yolu ile vücuttan uzaklaştırılmasını sağlamaktır. Böbreklerin bu işlevi ne ölçüde yerine getirebildiği, birim zamanda filtre edilen kan miktarı üzerinden değerlendirilir. Süzme işlevi, böbreklerde glomerüller tarafından gerçekleştirilir. Sağlıklı bireylerde glomerüller günlük olarak yaklaşık 200 litre kanı filtre eder ve bunun sonucunda böbreklerde 2 litreye yakın idrar üretimi gerçekleşir. 

EGFR, tahmini glomerülerfiltrasyon hızının veya bir diğer anlatımla glomerüllerin dakika başına süzdüğü kan miktarının kısa adıdır. Bazı testlerde CKD-EPI olarak da adlandırıldığı görülebilir. Böbrek fonksiyon düzeyini ölçmek ve kronik böbrek yetmezliği hastalarında hastalığın evresini belirlemek için kullanılan en güvenilir testlerden biridir. Aynı zamanda böbrek hastalıklarının takibinde ve uygulanan herhangi bir tedavinin etkisinin araştırılmasında da EGFR ölçümlerinden yararlanılabilir. EGFR (CKD-EPI) değerinin üç ay süre ile 60’ın altında olması ve böbrek hasarı ile birlikte 60’ın üzerinde olmasına karşılık albumin düzeyinde bozulma söz konusu olduğunda kronik böbrek hastalıklarının varlığından söz edilebilir. 

Normal dışı bulunan bir EGFR tahlili sonucu hekim tarafından değerlendirilir. Eğer kronik böbrek hastalığı şüphesi oluşmuş ise buna yönelik daha ileri araştırmalar ve farklı tanı testleri yapılarak teşhis koyulabilir. 
Glomerüler filtrasyon hızının tahmini olarak değil kesin şekilde belirlenmesi daha zahmetli bir testi gerektirir. Bunun için en iyi yöntem inülin klirensi adlı prosedürdür. Bu uygulamada damar yolu ile radyoaktif olarak işaretlenmiş bir sıvı hastaya verilir ve 24 saat gibi bir süre boyunca idrar toplanır. 

İdrar hacimleri ve her numune içerisinde bulunan işaretlenmiş inülin düzeyi araştırıldığında GFR değeri tam olarak tespit edilebilir. Bu test daha uzun süre ve emek gerektirdiğinden ve EGFR oldukça güvenilir bir hesaplama yöntemi olduğundan dünya genelinde öncelikli olarak kullanılan fonksiyon testi EGFR’dir. 

EGFR mutasyonu olarak adlandırılan farklı bir tıbbi durum söz konusudur. Bu durum glomerüler filtrasyon hızı ile ilişkili olmayan farklı bir durum olup EGFR gen mutasyonu ile gelişen akciğer hastalıklarında kullanılan bir terimdir. Bu anlamda kullanılan EGFR’nin açılımı ise epidermal büyüme faktörü reseptörüdür.

EGFR Testi Nasıl Yapılır ?

EGFR hesaplaması böbrek hastalıklarının araştırıldığı her durumda uygulanabilen pratik ve hızlı bir tanı testidir. Fakat 18 yaşından küçükler, hamileler, kas kütlesi çok fazla olan veya obezite hastası olanlar için EGFR normal aralıkların dışında olabildiğinden, bu test tek başına kullanım için uygun değildir. Bunların dışındaki bireylerde tahmini glomerüler filtrasyon hızı erken evre böbrek hasarlarının tarama, tespit ve takibinde kullanılabilir. EGFR, kreatin veya sistatin C düzeyleri kullanılarak hesaplanır. 

Genellikle EGFR testi ile birlikte kan sonuçlarında kreatin, BUN gibi farklı parametrelere de yer verilir. Basit bir kan testi olan GFR testi kol damarlarından alınan az miktardaki kanla gerçekleştirilebilir, sonuçlar ise genellikle aynı gün içerisinde veya ertesi gün alınabilir. EGFR protein kaçağı, kreatinin veya BUN yüksekliği gibi farklı durumlarla bir arada değerlendirildiğinde hastanın böbrek fonksiyonları hakkında önemli bilgiler edinilebilir. 

EGFR Normal Değeri Nedir ?

Vücutta ödem ve şişlikler, idrarda kan veya renk farklılığı, idrar çıkışında azalma, idrar yaparken ağrı ve yanma, bel ve sırt bölgesinde ağrı, vücutta kaşıntılar, yüksek tansiyon, mide bulantısı ve kusma gibi birçok semptom böbrek hastalıklarını işaret eden semptomlar arasında yer alır. 

Bu hastalarda genellikle EGFR testi ve birtakım diğer böbrek fonksiyon testleri kan tahlili ve idrar tahlili şeklinde gerçekleştirilir. EGFR MDRD olarak adlandırılan özel bir GFR formülü yardımıyla hesaplanır. Ardından elde edilen sonuçlar doğrultusunda böbrek hasarının bulunup bulunmadığı, hasar söz konusu ise hangi evrede olduğu belirlenebilir. EGFR hesaplamasında elde edilen sonuçlar ml/dak/1,73m2 şeklinde birimlendirilir ve böbreklerin dakikalık filtrasyon hızını ifade eder. 

EGFR referans değeri yetişkin bireyler için 90 ve üzeri olarak belirtilebilir. 90-122 ml/dk aralığındaki glomerüler filtrasyon hızları yaş durumu da gözetilerek normal olarak değerlendirilebilir. EGFR kaç olmalı sorusunun yanıtı olarak 90-122 ml aralığının GFR normal değeri olduğu belirtilebilir. Test sonuçlarına göre böbrek hasarının düzeyini gösteren EGFR testi referans aralığı ise şu şekildedir:

• EGFR>90 : Normal GFR veya idrar testi sonuçlarına göre minimal böbrek hasarı
• EGFR 60-89 arasında: GFR’de hafif azalma
• EGFR 30-59 arasında: GFR’de orta derecede azalma
• EGFR 15-29 arasında: GFR’de ciddi derecede azalma
• EGFR<15 : Böbrek yetmezliği

GFR değerinin azalmış olduğunun belirlenmesi için bir bireyde en az 3 ay süre ile 60 ve altında bir EGFR düşüklüğü bulunması gerekir. Bununla birlikte 60-90 arası GFR ölçümü düzeyine sahip bireylerde idrar tahlilleri sonucunda elde edilen bulgular da değerlendirildiğinde böbreklerde minimum düzeyde hasar teşhis edilebilir. Dolayısıyla GFR normal değeri dışında bulunduğu takdirde mutlaka hekim tarafından değerlendirilmeli ve gerekli görülmesi halinde daha detaylı tanı testlerine başvurulmalıdır.

EGFR Yüksekliği Nedenleri ?

Kan sonuçlarında yüksek EGFR sonucunu gören pek çok kişi; EGFR nasıl düşürülür, GFR yüksekliği ne anlama gelir ve GFR’yi etkileyen faktörler nelerdir gibi soruların yanıtını arar. Glomerüler filtrasyon hızının normalin üzerinde olması idrar yollarında tıkanıklık, böbreklerin idrar tutamaması, böbreklerin iyi bir şekilde filtrasyon yapamaması gibi birçok durumu işaret edebilir. 

Diyabet hastalarında yaygın görülen bir komplikasyon olan nefropati takibinde EGFR yüksekliği sonucuna rastlanması halinde böbreklerin hasar gördüğü sonucuna varılabilir. Bu gibi durumlarda genellikle kreatin değerlerinde de yükselme meydana gelir. Bazı durumlarda ise gebelik, büyüme ve gelişme gibi nedenlere bağlı olarak GFR yüksekliği normal olarak değerlendirilebilir. 

Bu nedenle test sonuçlarında normal dışı bir GFR değeri görüldüğünde yüksek veya düşük olmasına bakılmaksızın sonuçlar hekime gösterilmeli ve hekimin görüşüne göre hareket edilmelidir.

EGFR Düşüklüğü Nedenleri ?

EGFR yüksekliğinin tam tersine düşük filtrasyon hızlarına sahip hastaların sıklıkla sorduğu sorular arasında ise EGFR nasıl yükseltilir, EGFR düşüklüğü nedir, GFR düşüklüğü ne anlama gelir gibi sorular yer alır. GFR böbrek yetmezliği açısından en önemli belirteçler arasındadır. Akut hastalıklar nedeniyle EGFR değerinde geçici düşüşler meydana gelebilir. 

Fakat 3 ay ve daha uzun süre boyunca devam eden GFR düşüklüğünde böbrek hasarı olasılığı yüksektir. EGFR düşüklüğüne neden olabilecek yaygın faktörler arasında böbrek yetmezliği, akut veya kronik glomerülonefritler, böbreklerde oluşan kanserler ve üriner sistem enfeksiyonları yer alır. Glomerüler filtrasyon hızı düşük olan bireylerde ek olarak idrarda protein kaçağının bulunup bulunmadığına ve enfeksiyonlara yönelik araştırma yapılmalıdır. 

Kreatin ve BUN testlerinin yanı sıra sodyum, potasyum gibi elektrolitlerin kandaki düzeyleri de böbreklerin filtrasyon yeteneği hakkında bilgi verir. GFR’ye göre böbrek yetmezliği evreleri ise şu şekildedir:

• 1. Aşama Böbrek Yetmezliği: GFR 90’ın üzerinde olabilir, idrarda protein kaçağı (proteinüri) görülebilir fakat genellikle hastada herhangi bir semptom yoktur.
• 2. Aşama Böbrek Yetmezliği: GFR 60-90 aralığındadır, hafif böbrek yetmezliği gelişmiştir fakat genellikle halen semptom yoktur.
• 3. Aşama Böbrek Yetmezliği: GFR 30-59 aralığındadır ve orta derece böbrek yetmezliği söz konusudur. El ve ayaklarda şişme, yüksek tansiyon ve idrar çıkışının azalması gibi belirtiler gelişebilir.
• 4. Aşama Böbrek Yetmezliği: GFR 15-30 aralığındadır. Böbrek yetmezliğine uygun beslenmeye dikkat edilmeli, böbrek nakli veya diyaliz konusunda araştırmalara başlanmalıdır.
• 5. Aşama Böbrek Yetmezliği: GFR<15 olan ileri evre böbrek yetmezliği aşamasıdır ve böbrekler neredeyse çalışamaz haldedir. Şiddetli belirtiler gelişir ve hasta diyalize bağlanmak veya böbrek nakli olmak zorundadır.

Böbrek hastalıklarından şüphelenilen bireylerde kullanılan tanı testleri arasında tıbbi görüntüleme teknikleri de yer alır. Bu uygulamalar yardımıyla böbrek taşları, kanal tıkanıklıkları ve böbreklerdeki tümörler gibi pek çok durum tespit edilebilir. Böbrek fonksiyonlarının azalmasına neden olan sorun tam olarak tespit edildikten sonra tedavi süreci başlatılır. 

GFR sınırları altında sonuçlara sahip olan hastalar tarafından merak edilen bir diğer konu ise GFR kaç olursa diyalize girilir sorusunun yanıtıdır. Hastanın diyalize başlaması gerekliliği değerlendirilirken EGFR değeri tek başına bir parametre olarak kullanılmaz. Hastanın güncel sağlık durumu, kandaki elektrolit değerleri, kreatin değeri ve idrarda protein varlığı gibi birçok faktör bir arada değerlendirilerek diyaliz gerekliliğine karar verilir. 

Genellikle 18 yaş üzeri yetişkin bireylerde 10-15 ml/dak/1,73m2 aralığındaki GFR değerlerine sahip hastalarda diğer bulgular da göz önünde bulundurularak diyaliz kararı verilir. Hastanın yaşı ve sağlık durumuna göre hemodiyaliz veya periton diyalizi uygulamalarından herhangi biri tercih edilebilir.

Eğer siz de yakın zamanda bir kan testi yaptırdıysanız ve EGFR sonucunuzun normal aralığın dışında olduğunu gördüyseniz hekiminize danışarak bu durumun nedenleri hakkında bilgi almanızda fayda vardır. Böbrekleri etkileyebilecek herhangi bir hastalığınızın bulunması halinde mümkün olduğunca erken süreçte teşhis ve tedavi edilmesini sağlayarak kalıcı böbrek hasarının önüne geçebilirsiniz.

EGFR ile ilgili merak ettiğiniz konuları Grup Florence Nightingale Hastaneleri’nin uzman ekibine sorabilir, sorunuzla ilgili öneriler isteyebilirsiniz. Bize ulaşmak için web sitemizde yer alan iletişim formunu kullanabilirsiniz.