Skorbüt ciddi şekilde seyreden C vitamini eksikliği olarak tanımlanır. C vitamini, veya diğer adıyla askorbik asit, temel bir besin maddesidir. Çeşitli vücut yapılarının ve bunlarla ilgili süreçlerin gelişiminde ve fonksiyonunda rol oynar. Bu işlevler arasında, vücudun bağ dokularına yapı ve kararlılık kazandırabilen bir protein olan, kolajenin düzgün oluşumunu, kolesterolün ve proteinin metabolize olmasını ve demirin emilimini sağlamak, antioksidan etki göstermek, yaraları onarmak ve dopamin, epinefrin gibi nörotransmitterleri meydana getirmek sayılabilir.
Skorbüt Hastalığı Nedir?
Yediklerinizden veya içtiklerinizden yeterince C vitamini almazsanız, C vitamini eksikliği yaşamanız doğaldır. Bunun yanı sıra gıdalardan C vitamini alabilmenizi engelleyen bir sağlık sorununuz mevcutsa, C vitamini eksikliği yaşamanız yine olasıdır. Örneğin, sigara içmek vücudun C vitamini emme kabiliyetini azaltır. Bazı kronik hastalıklar da C vitamini emilimine engel oluşturur. Kanser veya böbrek hastalıkları C vitamini eksikliğinden muzdarip olma ihtimalinizi arttırır.
Skorbüt Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
C vitamininin vücutta birçok farklı görevi vardır ve bu vitaminin eksikliğinde, vücut bazı belirtiler gösterir. Tipik şekilde skorbüt hastalığı belirtileri, en az dört haftalık şiddetli ve sürekli C vitamini yoksunluğundan sonra başlar. Bununla birlikte, genellikle belirtilerin ortaya çıkması üç ay veya daha fazla sürer.
Erken dönemdeki belirtiler şöyledir:
- kilo kaybı
- tükenmişlik hissi
- iştahın kapanması
- sinirli olma hali
- bacaklarda ağrı
- düşük vücut sıcaklığı
1-3 ay sonra ortaya çıkan belirtiler ise şu şekilde sıralanabilir:
- kanda, kan hücresi yetersizliğiyle ortaya çıkan anemi
- kolay kanayabilen yumuşak ve hassas diş etleri, diş iltihapları ve dişlerin çürümeye başlaması
- ciltte kanama olması
- saç köklerinde morluklar ve kabartı şeklinde oluşumlar
- genellikle bacaklarda ve ayaklarda görülen kırmızımsı-mavi morluklar
- şişmiş ve hassaslaşmış eklemler
- nefeste daralma ve göğüste ağrı hissi
- gözlerin kuruması ve tahrişi
- yaraların iyileşme sürecinde yavaşlama
- bağışıklık sisteminin güçsüzleşmesi
- ışığa aşırı duyarlılık
- net görme yetisinin azalması
- ruh halinde ani değişiklikler, genel olarak sinirli ve depresif olma
- sindirim sistemi organlarına ait kanamalar
Skorbüt, tedavi edilmeden bırakıldığında yaşamı tehlikeye atan durumlara neden olabilir ve ciddi komplikasyonlar gelişebilir. Ciltte ve gözlerde şiddetli sarılık olabilir. Kan hücrelerinin parçalanmaya başladığı hemoliz olayı gerçekleşebilir. Diş kaybı yaşanabilir. Eller ve ayaklarda uyuşma ve ağrı görülebilir. Bunların da ötesinde, organ yetmezliğiyle, komayla ve ölümle sonuçlanabilir.
Risk Faktörleri ve Nedenleri
Vücudunuz maalesef C vitaminini kendi kendine üretemez. Bu da, ihtiyaç duyduğunuz tüm C vitaminini, tükettiğiniz yiyecek veya içeceklerden almanız gerektiği anlamına gelir. Doktorunuza danışarak C vitaminini takviye şeklinde de alabilirsiniz.
Skorbüt hastası olan insanların geneline bakıldığında, bu kişilerin taze meyve ve sebzelere kolayca ulaşamadığı veya sağlıklı bir diyetle beslenmediği görülür. Skorbüt, gelişmekte olan dünyada birçok insanı etkilemektedir. Yakın geçmişli halk sağlığı araştırmaları, skorbüt hastalığının gelişmiş ülkelerde, bir zamanlar şu an düşünüldüğünden çok daha yaygın olduğunu gösterir. Özellikle de nüfusun belirli kesimlerinde bu hastalığın görülme riski artmıştır.
Skorbüt hastalığı için risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:
- çocuk veya 65 yaş üstünde olmak
- günlük alkol tüketiminin aşırı olması
- uyuşturucu gibi zararlı ve yanlış maddelerin kullanımı
- kısıtlayıcı beslenme düzeni
- düşük gelir düzeyi ve besleyici gıdalara zor erişim
- bazı yeme bozuklukları veya psikiyatrik durumlar
- sakatlıklar
- sindirim sistemine ait bilinen bazı hastalıklar (Crohn hastalığı, irritabl bağırsak sendromu vb.)
- bağışıklığın güçsüz olması
- kültürel beslenmenin neredeyse tamamının, ekmek, makarna ve mısır gibi karbonhidratlara dayandığı bir yerde yaşamak
- kronikleşmiş ishal
- vücudun susuz kalması
- sigara içmek
- kemoterapi ve radyasyon terapisi
- diyaliz ve böbrek yetmezliği
Skorbüt Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir?
Skorbüt hastalığından şüphe ediyorsanız, doktora gittiğinizde öncelikle beslenme geçmişiniz hakkında sorularla karşılaşırsınız. Hastalığın belirtileri kontrol edilir ve bir kan testi istenir. Kan testi, kan serumunuzdaki C vitamini düzeylerini kontrol ve takip eder. Belirtiler şiddetli olabilse de, büyük kaygıya kapılmanıza gerek yoktur. Çünkü skorbüt hastalığının tedavisi mümkündür ve oldukça kolaydır. Beslenmenize dikkat etmeniz ve zararlı alışkanlıklarınıza son vermeniz oldukça fayda sağlar.
C vitamini birçok meyvenin ve sebzenin doğal içeriğinde yer alan ve vücut için önemli bir bileşendir. Bu vitamin aynı zamanda meyve sularına, tahıllara ve atıştırmalıklara da eklenerek vücuda alınabilir. Skorbüte engel olmanın en kolay yollarından biri, diyetinizde tükettiğiniz taze meyve ve sebze miktarına özen göstermektir.
Ağız yoluyla alınan C vitamini takviyeleri de yaygın olarak piyasada bulunur ve bu vitamin çoğu multivitaminde yer alır. Birkaç gün beslenmenizde farklılıklar yapmış olduğunuzda, belirtiler yine de devam ederse, doktorunuzla konuşup durum hakkında bilgi verin.
İleri seviyede skorbüt vakaları için, doktor birkaç haftadan birkaç aya kadar değişebilen bir sürede, yüksek dozlarda C vitamini takviyesi almayı önerebilir. Şiddetli skorbüt hastaları için net bir şekilde, alınması gereken doz konusunda, fikir birliği bulunmaz. Bu durumlarda, doktor hastanın durumuna göre, uygun dozları ve bu dozları alma sürelerini belirler.
Çoğu hasta tedaviye başladıktan, oldukça kısa bir süre sonra skorbüt hastalığını atlatmayı başarır. Tedavinin genelde ilk günü veya ikinci günü bazı belirtilerde iyileşme gerçekleşir. Ağrılar, bitkinlik hissi, bilinç bulanıklığı ve ruh hali değişimleri düzelir. Zayıflık, kanamalar, morarmalar ve sarılık gibi belirtiler ise birkaç haftada yok olabilir.
C Vitamini Kaynakları Nelerdir?
Portakal ve limon gibi turunçgiller skorbüt hastalığını önlemek ve tedavi etmek için kullanılan geleneksel meyvelerdir. Diğer bazı meyve ve sebzeler de turunçgiller gibi yüksek oranlarda C vitamini içerir ve bu zengin C vitamini içerikleri sayesinde hastalıklarla mücadelede önemli rol oynarlar. Bunlara ek olarak, meyve suları ve tahıllar gibi birçok gıda da C vitamini bulunur.
C vitamini suda çözünebilir. Yemek pişirme şekilleri, konserve yapmak ve uzun süreli saklamak, gıdalardaki vitamin içeriğini önemli oranda azaltır. C vitamini açısından zengin yiyecekleri çiğ veya mümkün olduğu kadar, ısıya az maruz bırakılmış şekilde tüketmek en yararlı yol olur. C vitamini yönünden zengin besinler arasında brokoli, çilek, yeşil biberler ve domates de sayılabilir.
Çoğu yetişkinin, günlük C vitamini ihtiyacı 75 ila 90 miligram arasındadır. Hamile ve emziren kadınların günlük vitamin ihtiyacı daha fazla olabilir.
Bebeklerde Skorbüt
Skorbüt hastalığı olan bebekler huzursuz ve yatıştırılması zor olup, ebeveynlerde paniğe yol açarlar. Bu hastalıktan muzdarip olan bebeklerin kemikleri zayıftır, kırılgandır ve kanamaya meyillidir.
Bebeklerde skorbüt hastalığı için risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:
- annelerin yetersiz beslenmesi
- bebeğin kaynatılmış sütle beslenmesi
- bebeğin kısıtlayıcı diyetle beslenmesi
- bebekte sindirim veya emilim sorunları olması
Skorbüt ne demek sorusunun cevabı, yukarıda açıklandığı üzere, kronik C vitamini eksikliğinden kaynaklanan bir hastalık olarak verilebilir. Çoğu zaman zayıf ve dengesiz diyetle beslenen kişilerde gelişen bir durumdur. Ancak diyet değişiklikleri veya takviye kullanımıyla basit şekilde tedavi edilebilir. Tedavi edilmeden bırakıldığında, kronik skorbüt ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Düzenli ve dengeli beslenmenin, sağlıklı yaşamın altın kurallarından biri olduğu bilinir. Skorbüt hastalığı da beslenme alışkanlıkları ile yakından ilişkilidir. Taze sebzeleri ve meyveleri diyetinizden eksik etmeyin. Skorbüt hastalığına dair belirtiler gösterdiğinizde mutlaka doktorunuza danışın ve testlerinizi yaptırın.