Sedimantasyon Nedir? Sedimantasyon Yüksekliği Nedir?

Sedimantasyon, kişiden alınan ve tüp içerisindeki kan örneğinde kırmızı kan hücresi olan eritrositlerin dibe çökme hızını ifade eder. Tipik olarak iltihabi seyir izleyen çeşitli hastalıklarda kırmızı kan hücreleri daha hızlı şekilde çökme eğilimindedir.

Sedimantasyon Testi Nedir?

Vücutta herhangi bir bölgede inflamasyon (iltihaplanma) meydana gelmesi sonrasında klinik olarak ağrı, ateş, bölgesel kızarıklık, ödem ve hassasiyet gibi bulgulara ek olarak bu durumun tanımlanması için kullanılan çeşitli laboratuvar parametreleri de mevcuttur. Eritrosit sedimentasyon hızı (ESR) adı verilen kan tetkiki herhangi bir sağlık problemine spesifik olmamakla birlikte diğer çeşitli parametreler ile birlikte yorumlandığında vücutta oluşmuş olan iltihaplanmanın tespitinde veya takip edilmesinde faydalı olabilir.

Kanda sedimantasyon testi olarak bilinen eritrosit sedimantasyon hızı (ESR), sık kullanılan bir hematolojik tetkik olup otoimmün hastalıklar, enfeksiyon hastalıkları veya tümör gibi durumlarda yükselebilen ve vücuttaki iltihabı aktivitenin takibini sağlayan önemli bir belirteçtir. Sedimantasyon testi ile birlikte vücuttaki genel bir inflamasyon hali tespit edilerek derecesi hakkında fikir sahibi olunabilir. Ancak bu tetkik bu durumun meydana gelmesindeki esas faktörün ortaya çıkarılmasında yardımcı değildir bu nedenle sedimantasyon testi nadiren tek başına kullanılan bir parametredir. 

Sağlık kuruluşların başvuru sonrasında artrit (eklem iltihabı) ya da inflamatuar bağırsak hastalıkları gibi çeşitli rahatsızlıklara dair belirtilere sahip olmanız halinde hekimler tarafından sedimantasyon tetkikine başvurulabilir. 

• Sabahları yarım saatten daha uzun süren eklemlerde sertlik veya ağrı
• Omuz ağrısına eşlik eden baş ağrısı
• Anormal kilo kaybı
• Omuz, boyun ve kasık bölgesinde ağrı
• İshal, dışkıda kan görülmesi veya normalden farklı karın ağrısı gibi sindirim sistemi şikayetleri

Bu tarz belirtilere sahip bireylerde sedimantasyon tetkikine yöntelik olarak küçük bir kan örneği alınır. Yaklaşık 1-2 dakika süren bu işlemde girişim yapılacak damar bölgesi temizlenir, ardından iğne ile bu damarın içerisine girilir. Kan örneği alınmasını takiben bir pamuk veya benzeri bir madde ile birlikte girişim yapılan bölgeye baskı yapılarak kanamanın durdurulması sağlanır. Bu işlemin ardından alınan kan örneği laboratuvara gönderilir ve ince uzun bir tüpün içerisine konularak 60 dakika boyunca oda sıcaklığında gözlem yapılır. Bu bir saatlik gözlem sırasında laboratuvardaki sağlık personeli kırmızı kan hücrelerinin dibe çökme hızını ve ne kadarının dibe çöktüğünü tayin ederler. 

Sedimantasyon Yüksekliği Nedir?

Enfeksiyon hastalığı sırasında, bağışıklık sisteminin kendi doku ve hücrelerine karşı antikor ürettiği otoimmün hastalıklarda veya kanser gibi rahatsızlıklarda meydana gelen inflamatuar aktivite artışı kanda çeşitli proteinlerin düzeyinde yükselme ile sonuçlanır. Bu protein artışı kırmızı kan hücrelerinin bir araya gelerek kümelenmesine ve daha hızlı bir oranda çökme eğilimine girmesine neden olur. Kırmızı kan hücrelerinin bu şekilde bir araya gelmesi ve çökmesi sonucu oluşan görüntü “rulo formasyonu” olarak isimlendirilir. Rulo formasyonundaki kırmızı kan hücreleri ayrık hücrelere göre daha yoğun bir kütle oluşturur ve dolayısıyla tüp içerisinde alt kısımlara doğru daha hızlı hareket ederler.

Sedimantasyon yüksekliği bu saatlik çökme derecesinin yaş ve cinsiyete göre belirlenmiş normal sınırların üzerinde olması olarak ifade edilir. 

Sedimantasyon Kaç Olmalı?

Sedimantasyon değeri kaç olmalı sorusuna yanıt niteliğindeki saatlik milimetre cinsinden çökme olarak belirlenmiş bu sınır değerler şu şekildedir:

• 50 yaşın altındaki kadınlar için 0-20 mm/saat
• 50 yaşın altındaki erkekler için 0-15 mm/saat
• 50 yaşın üzerindeki kadınlar için 0-30 mm/saat
• 50 yaşın üzerindeki erkekler için 0-20 mm/saat
• Çocukluk yaş grubunda sedimantasyon normal değeri ise 0-10 mm/saat

Sedimantasyon düşüklüğü genel olarak normal kabul edilen bir durumdur. Ancak bu parametredeki düşüklük kişide orak hücreli anemi, konjestif kalp yetmezliği veya fibrinojen eksikliği gibi durumlara da işaret ediyor olabileceği için dikkatli olunmalıdır.

Tetkik sonrasında elde edilen değerlerin bu sınırların üzerinde olması ise kişide bir iltihabi duruma işaret ediyor olabilir. Yüksek tespit edilen değerler herhangi bir hastalık için tek başına tanısal değere sahip değildir. Aynı zamanda bazı durumlar varlığında test sonuçlarının anlamlılığı ve güvenilirliği konusunda çeşitli problemler meydana gelebilir. İleri yaş, çeşitli ilaçların kullanımı, gebelik, anemi (kansızlık), böbrek problemleri ve tiroid hastalıkları, sedimantasyon testinin sonuçlarını etkileyebilecek durumlar arasında yer alır.

Bu faktörlere ek olarak sedimantasyonun değerlendirilmesi kan örneğinin alınmasını takiben en geç 2 saat içerisinde yapılmalıdır. Daha fazla süre geçmesi kırmızı kan hücrelerinin şeklinin küre halini almasına neden olarak rulo formasyonu oluşumunu kolaylaştırıcı etki gösterebilir ve sonuçların normalden yüksek çıkmasına neden olabilir. 

Sedimantasyon Neden Yükselir?

Normal şartlarda kırmızı kan hücrelerinin dış kısmı elektriksel olarak negatif yüklüdür ve birbirlerine itici kuvvet uygulayarak bir araya gelemezler. Kan dolaşımında çeşitli hastalıklara bağlı artan protein miktarı bu hücrelerin dış kısmındaki elektriksel kuvvetleri nötralize ederek onların bir araya gelmesini kolaylaştırıcı etki gösterir ve sedimantasyonun yükselmesine neden olabilir.

Yüksek sedimantasyon değerlerinde altta yatan neden kanser gibi kötü huylu hastalıklar, otoimmün rahatsızlıklar veya çeşitli enfeksiyon durumları olabilir. Özellikle yüksek sedimantasyon değerlerine rağmen vücudun herhangi bir bölgesinde iltihaplanmaya dair diğer belirti ve bulguların bulunmadığı kişilerde kanser özellikli tümöral oluşumların dışlanması önem arz eder. 

Bağışıklık sistemi hücrelerinin çeşitli nedenlerle kendi hücrelerine karşı antikor üretmesi ve bu yapılarda hasar meydana getirmesi ile seyreden rahatsızlıklar otoimmün hastalıklar olarak tanımlanır. Normalden yüksek sedimantasyon sonuçlarına neden olabilecek birçok otoimmün hastalık mevcuttur:

• Şakaklarda yer alan damarların iltihaplanmasını ifade eden temporal arterit
• Sistemik lupus eritematozus
• Romatoid artrit gibi romatizmal hastalıklar
• Waldenström makroglobulinemisi
• Kas ve eklem ağrıları ile seyreden polimiyaljiya romatika 
• Pıhtılaşmada görev alan fibrinojen proteinin kan dolaşımında yükselmesini ifade eden hiperfibrinojenemi
• Alerjik veya nekrotizan vaskülit

Kanser ve otoimmün hastalıklara ek olarak çeşitli bulaşıcı hastalıklar da sedimantasyon yüksekliği nedenleri arasında yer alır:

• Kemik enfeksiyonları
• Kalp kasının etkilendiği miyokardit, kalbin dış dokusunun etkilendiği perikardit veya iç tabakası ile kapakçıkların etkilendiği endokardit gibi kalp enfeksiyonları
• Bakteri enfeksiyonlarını takiben oluşan romatizmal ateş
• Cilt enfeksiyonları
• Sistemik enfeksiyonlar 
• Tüberküloz

Sedimantasyon değeri bazı ağır seyirli hastalıklarda saatte 100 milimetrenin üzerine çıkabilir. Plazma hücrelerinin kanseri olan multiple myelom, nadir bir beyaz kan hücresi kanseri olan waldenström makroglobulinemisi, temporal arterit ve polimiyalji, ESR testi değerinin 100 mm/saat’in üzerinde tespit edilebileceği hastalıklar arasında yer alır. 

Sedimantasyon Nasıl Düşürülür?

Anormal sedimantasyon değerine sahip kişilerde her zaman altta yatan bir sağlık problemi mevcut olmayabilir dolayısıyla bu kişilerde sedimantasyon yüksekliği tedavisi gereksinimi de söz konusu değildir. Elde edilen sonuçlara bağlı olarak hekimler altta yatan durumun aydınlatılması adına ileri tetkiklere veya testin tekrarlanmasına başvurabilirler. 

Hekimlerin yüksek sedimantasyon değeri ile ilişkili olabileceği sağlık problemini tespit etmesinin ardından bu nedene yönelik tedavi planlaması yapılır ve sedimantasyon değerinin tekrar normal sınırlara gerilemesi sağlanabilir. Otoimmün hastalıklara bağlı iltihaplanma durumlarında hekimler nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar veya kortikosteroid tedavileri ile mevcut inflamasyonun kontrol altına alınmasını sağlarken bakteriyel enfeksiyon hastalığına bağlı yüksek tespit edilen sedimantasyon antibiyotik tedavisi ile birlikte düşürülebilir. 

Normal sınırların dışındaki sedimantasyon değerleri her ne kadar aşırı endişe verici bir sonuç olarak kabul edilmese de işaret ediyor olabileceği çeşitli sağlık problemleri nedeniyle dikkatli olunmalıdır. Vücudunuzda iltihaplanma veya enfeksiyon durumlarına dair belirti ve bulguları tespit etmeniz halinde sağlık kuruluşlarına başvurarak uzman hekimlerden destek almanız önerilir.

Sedimantasyon ile ilgili merak ettiğiniz konuları Grup Florence Nightingale Hastaneleri’nin uzman ekibine sorabilir, sorunuzla ilgili öneriler isteyebilirsiniz. Bize ulaşmak için web sitemizde yer alan iletişim formunu kullanabilirsiniz.