Çocukta Demir Eksikliği Anemisi Nedir?

Demir eksikliği anemisi 6-24 aylık süt çocukluğu döneminde ve ergenlik döneminde sık görülür. Çok ağır anemisi olmayan annelerden doğan sağlıklı bebeklerde demir deposu ilk 6 ay için yeterlidir; demir eksikliği anemisi gelişmez.

Demirin Vücudumuz İçin Neden Önemidir?

6. aydan sonra bebek hızlı büyüme dönemine girer. Bebeğin beslenmesi de süt ve süt ürünleri ağırlıklı olduğundan diyetine demir eklenmesi gerekir.

Ergenlik dönemi 12-18 yaş aralığını kapsar. Bu dönemde de hızlı büyüme devam ederken, kızlarda adet kanamalarına bağlı kan kayıpları, zayıflama için uygulanan yanlış diyetler ergende demir eksikliği anemisi oluşumuna neden olabilir.

Demir vücudumuzda protein sentezi, oksijenin dokulara taşınması gibi yaşamsal olayları düzenler ve pek çok enzimin yapısında görev alır. Demir eksikliği anemisinde sinir sistemi başta olmak üzere birçok sistemin işleyişinde bozukluk ortaya çıkar.

Demir Eksikliği Anemisi Nasıl Gelişir?

Besinlerle alınan demirin ancak %10 kadarı bağırsaklardan özellikle duedonumdan (ince bağırsağın ilk bölümü) emilerek vücuda alınır. Eğer diyet yeterli demir içermezse, demirin duodenumdan emiliminde bozukluk varsa, kişide kan kayıpları ve buna bağlı demir kaybı varsa demir eksikliği anemisi gelişir.

Demir eksikliği anemisi bir hastalık değildir. Demir eksikliğine neden olan durumun düzeltilmesi ile giderilen bir bulgudur.

Demir Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?

• Demir eksikliği anemisinde yorgunluk, halsizlik görülür. Çocuk çabuk yorulur, başı döner, çarpıntısı olur.
• Rengi soluktur, tırnakları cansız, çabuk kırılan hal alır.
• Ağız kenarlarında çatlak ve kuruluk oluşur.
• Tat duyusu azalmıştır. Toprak, buz, kireç gibi maddeleri yemek isteyebilir.
• Sinirlilik, iştahsızlık, konsantrasyon güçlüğü, derslere aktif dikkat verememe, okul başarısında düşme, anlama ve algılama güçlüğü görülebilir.
• Süt çocuklarında ise ağlarken morarma, katılma nöbeti, büyüme ve gelişme geriliği ortaya çıkabilir.

Demir Eksikliği Anemisinin Nedenleri Nelerdir?

• Beslenme yetersizliği,
• Aşırı inek sütü kullanımı (>500ml) ve demir içeren ek besinlere geç başlama,
• Vejeteryan diyette et bulunmaması) beslenme,
• Zayıflama diyetleri (ergenlik döneminde),
• Yeme bozuklukları,
• Bağırsaklarda emilim bozuklukları,
• Kronik ishaller,
• Kronik enfeksiyonlar,
• Emilimi bozan sindirim sisteminin doğuştan anomalileri ve hastalıkları,
• Çinko gibi elementlerin fazla tüketilmesi,
• Akut veya kronik kan kaybı,
• Paraziter enfeksiyonlar,
• Hızlı büyüme dönemleri (süt çocukluğu, ergenlik dönemi).

Demir Eksikliği Anemisinin Tanısı Nasıl Konur?

Demir eksikliğinde vücuttaki demir depoları azalarak serum ferritini denilen yiyeceklerden alınan demirin depolanmasına ve gerektiğinde depolardan dolaşıma verilmesinde rol alan proteinde azalma görülür. Depoların da yetersiz kalması nedeniyle dolaşımdaki demir azalır. Biyolojik mekanizma dengeyi sağlayabilmek, serum ve depodaki demir miktarını arttırabilmek için demir bağlama kapasitesini yükseltir. Karaciğerde üretilen ve biyolojik sıvılardaki serbest demiri kontrol eden transferrin doygunluğu azalır. Tüm bu işlemler anemi gelişmemesi ve eksiğin yerine doğal yollardan konması için gerçekleşir.

Anemi geliştiğinde eritrosit sayısı, hemoglobin, hematokrit değerleri düşer; ortalama eritrosit hacmi, ortalama eritrosit hemoglobini, ortalama eritrosit hemoglobin konsantrasyonu azalır. 
Demir eksikliği anemisi tanısında serum ferritin ve transferrin düzeylerine ek olarak tam kan değerlerine, yani eritrosit sayısı, hemoglobin, hematokrit ve diğer değerlere bakılır.

Ek olarak, kan hücrelerinin kaynağı olan kemik iliğinden örnek alınarak boyandığında eritrosit öncüllerinde demirin bulunmadığı veya azaldığı tespit edilebilir. 
Erişkinlerde kemik iliği aspirasyonu tanı için kullanılır, fakat çocuklarda tanı için kemik iliği örneklemesi gerekli değildir.

Demir Eksikliği Anemisinin Tedavisi Nasıl Yapılır?

Tedavide küçük çocuklarda demir içeren damla ya da şuruplar, büyük çocuklarda demir hapları kullanılır. İlaçlar genellikle günde iki kez aç karnına ve öğün aralarında verilir. Süt ve süt içeren gıdalar demir emilimini azalttığından ilaçla birlikte verilmez. İlaç ile süt içeren gıda tüketiminin arasından en az yarım saat geçmiş olmalıdır. C vitamini içeren içecek ve yiyecekler ise demir emilimini artırır. İlacın portakal suyu ile birlikte verilmesi emilimi artırması açısından yararlı olur.

Bazı özel ve ciddi vakalarda kas içine veya damar yolu ile demir ilaçlarının verilmesi şeklindeki uygulama da yapılabilir. Bu uygulamanın yapıldığı özel durumlar; bağırsak emilim bozuklukları, kolit gibi barsak hastalıkları ve böbrek yetmezliğidir.

İlaç kullanımı ile birlikte bazı çocuklarda kabızlık, ishal, karın ağrısı, midede yanma şikâyetleri görülebilir. Karın ağrısı varsa ilaç aç karnına akşam yemeğinden önce verilmelidir. İlacın kullanımı sırasında çocuğun dışkısı siyaha yakın renk alabilir, bu görüntü aileyi endişelendirmemelidir.

Demir Eksikliği Tedavisi Ne Kadar Sürer?

Tedavi süresi yaklaşık üç aydır. İlk bir aylık tedaviden sonra kanda hemoglobin değerinin normal sınırlara gelmesi beklenir. Hemoglobin normal değere ulaştıysa ilacın dozu azaltılır ve azaltımış doz ile tedaviye 6-8 hafta daha devam edilir.

Demir Eksikliği Anemisini Önlenebilir Mi?

Demir eksikliğinin önlenmesi için süt çocuklarına 4. ayın sonunda, erken doğanlarda 1. ayın sonunda düşük dozda koruyucu demir ilacı başlanmalıdır. Daha sonra 6. ay itibari ile demirden zengin ek gıdalar olan kırmızı et, yumurta vb. diyete eklenmelidir. Süt çocuklarında ilk 1 yaş inek sütü yerine demir içeren devam mamalarını kullanmak daha faydalıdır. Çocuklara günde 500 ml’den fazla inek sütü verilmemesi demir eksikliği anemisi için iyi bir önlemdir.