Kıkırdak ve Kemik Yaralanmaları

Ayak burkulması  spor yaralanmalarında çok sık görülür. Ayak burkulması sonucu ayak bileğinde bulunan bağlar kopabilir (rüptür). Ayak burkulması ve bununla ilişkili bağ ve kıkırdak yaralanmaları evre bazında değerlendirilir.

Kıkırdak Aşınması Nedir?

İnsan vücudunun temel dokularından biri kıkırdaktır. Kıkırdak doku eklem yüzeylerini kayganlaştıracak şekilde kaplayarak kemik hareketlerini kolaylaştırır. Ayrıca kemiklerin birbirine sürtünmesini engelleyerek kolay hareketi sağlar. Düzgün yüzeyli ve dayanıklı yapısı ile yumuşak dokuları korur. Anne karnındayken kemiklerin ve iskelet sisteminin gelişmesine yardımcıdır. Özellikle büyüme çağında ki çocukların uzun kemiklerinin büyümesine yardımcı olur. Bazı vücut kısımlarının tamamı kıkırdak dokudan oluşur. Kulak kepçesi, burun, gırtlak, nefes borusu, tamamı kıkırdaktan oluşan bazı organlardandır. Bu doku, kemik doku hariç diğer dokulardan daha sert olmasına rağmen belli bir ölçüde esneyip bükülebilir.Kıkırdak dokular sinir, kan ve lenf damarları içermeyen tek dokudur. Bu dokuda kan akışı olmadığından, hasarlı kıkırdağın iyileşmesi, kanla beslenen diğer dokulara nazaran daha uzun sürer. Sert ve esnek yapısına rağmen zarar görmesi nispeten daha kolaydır. Kıkırdak dokuda aşınma veya zedelenme meydana gelirse bu günlük hayatta ki performansınızı olumsuz düzeyde etkileyebilir. Kıkırdak zedelenmesi hemen herkesin başına gelebilen bir rahatsızlıktır.

• Elastik Kıkırdak(sarı kıkırdak): Vücutta ki en esnek kıkırdak türüdür.
• Fibröz Kıkırdak (fibrokartilaj): Yüksek gerilime dayanıklı en sert kıkırdak türüdür.
• Hiyalin Kıkırdak: Vücutta en çok bulunan kıkırdak türüdür. Hareketli eklemlerde yer alır.

Bu üç kıkırdak türlerinden hepsi zarar görebilir. Örneğin kaymış bir disk fibröz kıkırdak hasarı iken, kulağa alınan sert bir darbe elastik kıkırdak aşınmasına bir örnektir. Bir eklemdeki kıkırdak aşındığında şiddetli ağrıya, iltihaplanmaya ve bir dereceye kadar sakatlığa yol açabilir.

Kıkırdak Aşınmasının Nedenleri

Kıkırdak hasarının ana nedeni aşınma ve yıpranmadır. Kalça, ayak bilekleri ve dirsekler gibi eklemlerde görülse de, dizlerde nispeten daha fazladır. Genel olarak yaşlanma, tekrarlayan hareketler(özellikle bükülme, atlama ve derin diz bükülmeleri) veya travmatik hareketler dizde kıkırdak hasarı oluşmasının sebeplerindendir. Dizde kıkırdak zedelenmesi,toplumda oldukça yaygın görülen bir rahatsızlıktır. Eklem sıvısı görevini tam yerine getirmediği takdirde aşınma süreci hızlanır. Aşınmış kıkırdak diz fonksiyonu üzerinde uzun vadeli etkilerle diz osteoartritine yol açabilir.

• Doğrudan darbe: Bir eklem ağır bir darbe alırsa kıkırdakta hasar görülebilir. Sporcular, özellikle güreş, futbol gibi fazla efor isteyen sporlarla uğraşanlarda eklemlerde kıkırdak aşınması görülme sıklığı daha fazladır.
• Aşınma ve yıpranma: Uzun süre stres altında kalan bir eklem hasar görebilir. Özellikle obez bireyler, normal kilolu bireylere göre vücutları yüksek derecede stres altında olduğundan bu tarz kıkırdak zedelenmesi durumlarıyla sık sık karşılaşabilir. Eklemlerde kırılma, bozulma ve nihai kıkırdak kaybı osteoartrit(kireçlenme) olarak bilinir.
• Hareket eksikliği: Kemiklerin ve eklemlerin sağlıklı kalması için düzenli egzersiz yapmak önemli bir faktördür. Uzun süre hareketsizlik eklemlerde ve kıkırdaklarda aşınma riskini arttırır.
• Genetik yatkınlık: Genetik, eklem hastalıklarının oluşumunda önemli faktörlerdendir.
• Konjenital (doğum esnasında gerçekleşen) anormallikler de dizde kıkırdak aşınması nedenlerindendir.

Kıkırdak Aşınması Belirtileri

Spor sırasında veya travma sonucu ayakta dururken, dönerken yada hareket halindeyken akut bir kıkırdak hasarı meydana gelebilir. Diz kapağı kıkırdak aşınması durumunun birçok belirtisi vardır. En yaygın olarak görülen semptom ağrıdır. Yürümek, ayakta durmak, sandalyeden kalkmak veya merdiven inip çıkmakla semptomlar şiddetini arttırabilir. Ağrıyla beraber tutukluk hissi, eklemde hissedilen sertlik, hareket ederken eklem yerlerinden gelen sesler de görülebilir. Bazen kıkırdak hasarı zamanla kademeli olarak meydana gelir ve aralıklı semptomlarla kendilerini belli eder. Menisküs yırtıkları olan bazı kişilerde ağrı olmaz hatta kıkırdak hasarına sahip olduklarının farkında bile olmayabilirler. Menisküs hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak isterseniz https://www.florence.com.tr/meniskus sitesini ziyaret edebilirsiniz.

• Dizde ağrı ve hassasiyet ( özellikle uzun mesafelerde yürürken veya koşarken)
• Diz ekleminin bükülmesi veya kitlenmesi
• Hareket halindeyken eklem yerlerinden gelen sesler ( özellikle merdiven inerken ve çıkarken)
• Egzersiz yaparken diz kapağının altında ağrı hissedilmesi
• Ağırlık taşırken şiddetli ağrı hissedilmesi
• Diz bükülürken veya düzeltilirken ağrı hissedilmesi
• Şişme veya diz ekleminde sıvı birikmesi (dizde ödem)

Dizdeki hasarın kıkırdak aşınması mı yoksa burkulma veya bağ aşınması mı olduğunu anlamak kolay değildir. Çünkü semptomlar benzer olabilir. Bununla birlikte çağın modern tıp teknolojisi bu durumu anlamayı kolay hale getirir.Fizik muayene eşliğinde aşağıdaki yöntemlerle daha kolay teşhis konulabilir:

• Manyetik rezonans görüntüleme (MR): Vücudun ayrıntılı bir şemasını çıkarmak için manyetik alan ve radyo dalgaları kullanır. Çok fazla kolaylık sağlamasına rağmen bir MR her zaman kıkırdak hasarını tespit edemez
• Artroskopi: Durumu incelemek ve onarmak için hasar oluşan eklemin içine cerrahi yolla tüp benzeri( artroskop) kameralı bir cihaz yerleştirilir. Kamera, eklemin iç kısmının bir videosunu monitöre iletir ve eklemin yapısının görülmesini sağlar. Bu yöntem sayesinde kıkırdak hasarının derecesi belirlenebilir.

Kıkırdak Aşınması Tedavisi

Kıkırdak aşınması tedavilerinde cerrahi olan ve olmayan yöntemler vardır. Cerrahi işlem gerektirmeyen küçük hasarlar konservatif(takip etmek yada ilaç tedavisi yapmak)yöntemlerle tedavi edilebilir. Tedavi seçimi hastanın yaşı, genel sağlık durumu, fiziksel aktivite düzeyi, tedavi sonrası istenen aktiviteler ve kıkırdak aşınmasının derecesi gibi faktörlere göre belirlenir. Ameliyatsız tedaviler semptomları hafifletmek ve kıkırdağın daha fazla aşınmasını önlemek ve yavaşlatmak için kullanılır. Cerrahi olmayan tedaviler ağrıyı azaltarak, eklemin gücünü ve aktivitesini artırarak yaşam kalitesini daha iyi seviyeye getirebilir. Ancak bu tür yöntemler hasarlı eklem kıkırdağını onaramazlar. Eğer hasar sınırlıysa hastanın belli bir fizik tedavi programından geçmesi ya da evde egzersizler yapması yeterlidir. Kıkırdak aşınması egzersizleri yaparak ciddi olmayan aşınmalar kolaylıkla tedavi edilebilir.Hasta ameliyatsız tedavilere yanıt vermezse cerrahi işlem gerekebilir.

• Debridman: Mekanik tıraş makinesine benzer cihazlar kullanılarak, hasarlı kıkırdağı yumuşatmak ve vücudun diğer kısımlarına sürtünmesini önlemek için gevşek kenarları çıkarılır.
• İlik uyarımı: Hasarlı kıkırdağın altında küçük delikler açılarak kemiğin içinde bulunan kan damarları açığa çıkarılır. Bu, kıkırdağın içinde yeni kıkırdak üretimini destekleyen pıhtılar oluşmasını sağlar. Ancak oluşan yeni kıkırdak orjinal halinden daha az esnek olduğu için daha hızlı yıpranır.
• Mozaikplasti: Vücudun bir bölgesinden sağlıklı ve hasarsız kıkırdak alınarak hasarlı bölgeye taşınır. Mozaikplasti 10-20mm sınırıyla izole edilmiş hasarlar için kullanılır. Bu teknik en çok 50 yaş altı kaza sonucu hasar almış hastalar için uygulanır.
• Otolog kondrosit implantasyonu: Kıkırdaktan küçük bir parça alınarak laboratuvar ortamında daha fazla kıkırdak hücresi üretilmesi amaçlanır. 1 ila 3 ay sonra yeni ve sağlıklı hücreler diz içine implante edilir.
• Göbek çevresindeki yağ dokusunda liposuction yöntemi ile elde edilen ve çeşitli işlemlerden geçirildikten sonra uygulamaya hazır hale gelen kök hücre tedavileri, kıkırdak hasarı tedavisinde kulllanılmaktadır.