Kemoterapi Nedir? Nasıl Uygulanır?

Kemoterapi, kanserli hücrelerin çoğalımını kontrol altına almak ya da kanser hücrelerini yok etmek için uygulanan ilaçlı tedavi yöntemidir. Kemoterapi, kelime anlamı olarak ilaçlı tedaviyi (sitotoksik) tarif eder. Kemoterapi, kan dolaşımına verildiğinde bölünmeye devam eden hücrelere zarar verir. Her hücrenin merkezinde nükleus (çekirdek) adlı bir alan bulunur. Hücrelerin kontrol merkezi olarak da tanımlanabilen nükleus, genlerden yapılan kromozomları içerir. Bir hücre çoğalmak için bölündüğünde genetik açıdan bire bir kopyalanır. Kemoterapi, bölünmek üzere olan hücrelerin nükleusuna zarar vererek hücreyi etkisiz hâle getirir. Ayrıca bölünme sırasında gerçekleşen kimyasal süreci de etkileyerek hücrenin bölünmesini engeller. Kanser hastalığına karşı yaygın olarak kullanılan bir ya da birkaç ilaç karışımından oluşan kemoterapi, oral yolla alınarak, damar yoluna ya da kas içine enjekte edilerek de uygulanabilir.

Kemoterapi Nedir?

Vücuttaki tüm dokular hücrelerden oluşur. Kişinin fiziksel gelişimini tamamlamasıyla birlikte pek çok hücre, bölünerek çoğalmayı durdursa da vücutta bir hasar oluştuğunda hücreler tekrar bölünmeye ve çoğalmaya devam eder. 


Bölünme sırasında hücreler kendi DNA'larını kopyalayarak bire bir aynı hücrenin meydana gelmesini sağlar. Kanserli hücreler ise sağlıklı hücrelerden farklı olarak sürekli olarak kontrolsüz bir şekilde bölünür ve çoğalır. Çoğalmanın devam etmesiyle birlikte zaman içinde tümör adı verilen kitlenin oluşmasına yol açar. 

Kemoterapi ise bir ya da birden fazla antikanser ilacının kombinasyonundan oluşan bir kanser tedavisi türüdür. Kanserli hücrelerin tamamen ortadan kaldırılmasının hedeflendiği kemoterapi, hastanın yaşam kalitesini artırmak ve ömrünü uzatmak için de uygulanabilir. Kemoterapi, kanser hücrelerinin bölünmesini, çoğalmasını ve yayılmasını engeller. 

Kanser hücrelerinin ölmesini de sağlayan kemoterapi, bağırsak, saç, cilt gibi nispeten hızlı çoğalan bazı sağlıklı vücut hücrelerine de zarar verir. Kemoterapi alan kişilerde saç dökülmesi, mide bulantısı, kusma gibi yan etkilerin görülmesinin sebebi budur. Ancak kişinin kanserden kurtulabilmesini ya da yaşam ömrünün uzamasını sağladığı için bu yan etkiler göz ardı edilir.

Kemoterapi Çeşitleri Nelerdir?

Medikal onkoloji bölümü hekimleri tarafından uygulanan kemoterapi, kanser tedavisi için yaygın olarak uygulanır. Medikal onkolog, kemoterapi işlemi için hastaya verilecek olan ilaç ya da ilaç kombinasyonlarını hastanın mevcut durumuna göre belirler. 

Farklı bir deyişle tümörün cinsi, yeri, yayıldığı bölgeler, hastanın genel sağlık durumu ve yaşı göz önünde bulundurularak ilaçlar seçilir. Kemoterapinin uygulanma sıklığı da benzer parametreler ışığında, medikal onkologlar tarafından belirlenir. 

• Neoadjuvan Kemoterapi: Yaygın olan tümörün küçültülmesi ve böylece kişinin operasyona hazır hâle getirilmesi amaçlanır. Küçültücü kanser tedavisi olarak da bilinen neoadjuvan kemoterapi, kanserli dokunun sağlıklı dokudan ayırt edilmesini de sağlar. Çoğunlukla meme, kolon ve rektum gibi bölgesel ancak ilerlemiş kanser türlerinde 1 ila 4 kür olarak uygulanır.
• Adjuvan Kemoterapi: Tümörün operasyonla temizlenmesinin ardından kalan kanserli hücrelerin vücuttan temizlenmesi için uygulanan kemoterapi türüdür. Kanserin nüks etme ihtimalinin azaltılmasının hedeflendiği adjuvan kemoterapi yöntemi, koruyucu tedavi olarak da bilinir.
• Palyatif Kemoterapi: Kanser hastalarının şikayetlerinin azaltılması ve hayat kalitelerinin artırılması için uygulanan bu kemoterapi türü, destek tedavi yöntemi olarak da bilinir. Ciddi ve / veya ilerleyici nitelikte olan kanser vakalarında hastanın ağrı, bulantı, kusma ishal ve ödem gibi şikayetlerinin azaltılması, psikolojik ihtiyaçlarının giderilmesi için uygulanır. 

Farklı bir deyişle palyatif kemoterapi, kişinin günlük aktivitelerini yerine getirebilmeleri için şikayetlerinin azaltılmasını sağlayan bir tedavi türüdür.

Kemoterapi Nasıl Uygulanır?

Kemoterapi kanseri tedavi etmek, kanserin büyümesini yavaşlatmak, yayılımını önlemek ya da yayılma ihtimali bulunan bölgelerdeki kanser hücrelerinin erken dönemde yok etmek için uygulanan etkili bir tedavi yöntemidir. Kemoterapi, kanserin türüne ve yayılım durumuna göre farklı ilaçlarla yapılır. 100'den fazla türde ilaç kullanılan kemoterapide ilaçlar, antitümör antibiyotikler, antimetabolitler, alkilleyici ajanlar, antimetabolitler, nitrozüreler, bitki alkaloidleri, hormonlar ve sınıflandırılamayanlar olmak üzere toplam 7 grup altında toplanır.

Gruplardan oluşan ilaçlar, yan etkilerin ve birbirleri ile etkileşimin azaltılması için farklı zamanlarda uygulanır. Kemoterapi ilaçları, kanserle mücadelenin etkinliğinin artırılması için hasta özelinde farklı şekillerde uygulanır.

• İntravenöz Kemoterapi: Hastane ortamında uygulanan intravenöz kemoterapi, çoğunlukla kol damarının içine verilir. Bazı durumlarda ilaç, vücutta bulunan daha büyük toplardamarlara kateter aracılığıyla da uygulanabilir. İntravenöz uygulaması bazı vakalarda dakikalar içinde yapılabilirken bazılarında günlerce sürebilir.
• İntramüsküler Kemoterapi: Kas içine uygulanarak yapılan bu kemoterapi yönteminde ilaç, karın, kol, bacak kaslarının içinde direkt olarak enjekte edilir.
• Oral Kemoterapi: Ağız yoluyla alınan kemoterapi yöntemi olarak da bilinen oral kemoterapide ilaç, hap ya da kapsül şeklindedir.
• Topikal Kemoterapi: Topikal kemoterapi, krem formundaki kanser ilaçlarının tanımlanması için kullanılan bir terimdir. Kanser dokusu üzerine sürülerek uygulanır.
• İntraperitoneal Kemoterapi: Vücut içi boşluklarına uygulanan kemoterapi türüdür. Karın içi organların etrafında, tıp dilinde periton olarak adlandırılan bir tür zar bulunur. Over kanseri gibi bazı kanser türleri, periton bölgesine yayılmaya meyillidir. Bu tip kanserlerin tedavisi ve diğer organlara yayılımının engellemesi için kemoterapi, vücut boşluklarına uygulanır.

Kemoterapinin uygulanma sıklığı, alınan kemoterapinin türüne göre farklılık gösterir. Ancak kemoterapi ilk seanstan itibaren planlanmış kürler hâlinde uygulanır. Dolayısıyla kişi, çoğunlukla ne sıklıkla ve kaç kür kemoterapi alacağını bilir. Kemoterapi kürlerinin her biri, birkaç dakika ya da gün sürebilir. Kürler arasında hastanın dinlenmesi için zaman aralıkları bırakılır. Ancak kemoterapi kürünün sayısı ya da kemoterapiyi oluşturan ilaçların türü, hastanın kemoterapiye verdiği yanıta göre değiştirilebilir. Bazı ilaçlar kişide huzursuzluk, hassasiyet ve yorgunluğa yol açabilir. Kemoterapi alındığı süre boyunca sabırlı olunmalı ve gerektiğinde hemşire, doktor ve psikologdan yardım istenmelidir.

Kemoterapi Yan Etkileri Nelerdir?

Sağlıklı vücut hücrelerinden farklı olarak kanser hücreleri, kontrolsüz ve hızlı bir şekilde bölünerek çoğalır. Tüm kemoterapi ilaçları, uygulanma yönteminden bağımsız olarak dolaşım sistemi aracılığıyla kanserli dokulara ulaşarak burada bulunan kanser hücrelerinin DNA ve RNA'larına etki ederek onları öldürür ya da çoğalmalarını engeller. Ancak bu sırada sağlıklı vücut hücreleri de zarar görebilir. Sağlıklı vücut hücrelerinin kemoterapiden zarar görmesine bağlı olarak kişide bir dizi yan etki görülebilir:

• İştah kaybı,
• Mide bulantısı,
• Kusma,
• Hâlsizlik,
• Ağız kuruluğu,
• Ağız içinde yara oluşumu,
• Nefes darlığı,
• Boğaz ağrısı,
• İshal,
• Kabızlık,
• Anemi,
• Saç dökülmesi,
• Deri ve tırnaklarda yapısal değişiklik,
• Vücudun farklı bölgelerinde morarma,
• Ateş,
• Enfeksiyon,
• Libido kaybı,
• Kilo kaybı.
• Cinsel fonksiyon bozukluğu,

Kemoterapi Sırasında Beslenme Nasıl Olmalıdır?

Kemoterapi alan hastaların sağlıklı ve dengeli beslenmesi önerilir. İştahsızlığa rağmen kilonun korunması, vücut dokularının yıkımının engellenmesi ve yenilenmesi için gereklidir. Sağlıklı ve yeterli beslenme sayesinde kemoterapi uygulaması nedeniyle zarar gören vücut dokularının iyileşmesi hızlanır. Mevsim meyve ve sebzeleri ile beslenilmeli, sindirimle ilgili problem yoksa, süt ve mümkün olduğunca fazla yoğurt tüketilmelidir.

Haftada en az 3 kez kuru baklagil türlerinin tüketilmesi önerilir. Ayrıca balık tüketimi de mutlaka haftalık diyet listesine eklenmelidir.

Paketlenmiş, dondurulmuş gıdaların yanı sıra işlenmiş et, et ürünleri ve UHT sütlerden uzak durulmalıdır. Çok fazla tatlı tüketilmemelidir. Protein yönünden zengin et türleri tütsülenmeden ve kızartılmadan tüketilmelidir. Sağlıklı ve dengeli bir diyet programı uygulandığında gıda takviyesi, ilaç ya da vitamin alınması gerekmez. Kanser hastalarına uygun beslenme programının oluşturulması için bir diyetisyenden yardım alınması önerilir.