Trigeminal Nevralji Nedir? Belirti ve Tedavi Yöntemleri

Ağrı bozuklukları ve vücudun belirli bir bölgesinde yoğun hissedilen veya yaygın izlenen ağrı şikâyeti; günlük hayatı ciddi oranda olumsuz etkileyen önemli sağlık problemlerindendir. Özellikle vücudun belirli bölgelerinde yoğunlaşan ve en önemli örneklerinden birisi trigeminal nevralji olan şiddetli ağrılar, dayanılmaz bir hal alabilmektedir. Bu sorunların çözümü ise öncelikli olarak bu ağrıların neden meydana geldiğinin bilinmesine ve sebeplerine yönelik uygun önlemlerin alınmasına bağlıdır.

Nevralji Nedir?

Nevralji; vücudumuzda belirli alanlara yayılmış sinir dokularımızın tahrip olması veya hasar görmesi sonucu sinir dokusu kaynaklı yanma, batma veya elektrik çarpması hissi şeklinde şiddetli ağrı hissedilmesi durumudur. Bu anlamda vücuttaki herhangi bir bölgede, herhangi bir sinir dokusunun yaralanmasına bağlı olarak görülebilir. Klinikte en sık karşılaşılan nevraljilerin başında yüz bölgesinin dokunma duyusundan sorumlu trigeminal sinirin hasarlanmasına bağlı gelişen trigeminal nevralji gelir.

Nevralji Neden Olur?

Nevralji gelişiminin altında sinir dokusunun fonksiyonlarında bozulmaya neden olarak dokunun hasar görmesine yol açan veya doğrudan tahrip eden etkenlerin varlığı söz konusudur. Bu anlamda nevraljiye neden olabilecek sağlık sorunları şu şekilde özetlenebilir:

• Yaşlanma: İleri yaşla beraber sinir dokusu eski canlılığını yitirmeye başlar ve zamanla uğradığı tahribatlar nedeniyle nevraljiye neden olabilir.
• Travma: Cerrahi operasyonlar veya dışarıdan gelen künt travmalar nedeniyle sinir dokusunun zarar görmesi sonucu nevralji gelişebilir.
• Diyabet: Şeker hastalığının önemli etkilerinden biri, sinir dokularının yüksek kan şekeri nedeniyle fonksiyonlarını kaybetmesidir.
• Multipl skleroz gibi sinir sistemi hastalıkları: Sinir dokularının doğrudan hasara uğraması ile sonuçlanan bazı nörolojik hastalıklarda nevralji gözlenebilir.
• Sinir dokusunda basıya yol açan durumlar: Sinir dokusunun etrafındaki dokuların (yağ dokusu, tendonlar, kemik çıkıntıları, kan damarlarındaki anormal genişlemeler vs.) basısı altında kalması sonucu nevralji gelişebilir.
• Enfeksiyonlar: Çocuklukta geçirilmiş herpes (uçuk), suçiçeği (zona) gibi viral enfeksiyonların veya HIV/AIDS ve sifiliz gibi ciddi enfeksiyonların sinir dokularına zarar vermesi sonucu nevralji görülebilir.
• Bazı romatolojik rahatsızlıklar: Damar ve eklem dokularında iltihaba neden olan bazı romatolojik rahatsızlıklarda sinir dokuları da tahrip olabilir.
• Kronik hastalıklar: Özellikle kronik böbrek yetmezliği gibi kronik hastalıklarda vücutta toksik maddelerin birikmesi nedeniyle sinir hücreleri zarar görebilir.
• İlaçlar: Bazı kemoterapi ilaçlarının ciddi yan etkilerinden biri de sinir dokusunun hasar görmesidir.
• Kimyasallar: Dışarıdan maruz kalınan bazı kimyasalların doğrudan sinir dokusunu tahriş etmesi, nevralji ile sonuçlanabilir.

Nevralji Çeşitleri Nelerdir?

Nevralji, vücutta herhangi bir sinir dokusunda gelişebilse de klinikte özellikle birkaç sinir dokusunun hasara uğraması sonucu nevralji olgusuna daha sık rastlanır. Bu rahatsızlıklar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Trigeminal nevralji

Yüzün tamamında dokunma hissinin beyne iletilmesini sağlayan trigeminal sinir hâkimdir. Bu doğrultuda trigeminal sinir beyin sapından çıktıktan sonra üç ana dala ayrılarak yüzün alın, üst çene ve alt çene bölgelerine yayılım gösterir. Bu sinirin çeşitli etmenler sonucunda hasar görmesi neticesinde günlük hayatı ciddi anlamda etkileyecek bir dizi belirtiler ortaya çıkar. Bu belirtiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Yüzün bir yarısında ciddi yanma, batma veya elektrik çarpması şeklinde şiddetli ağrı şikâyeti izlenir.
• Ağrı atakları yüze dokunma, çiğneme, diş fırçalama, makyaj yapma veya konuşma gibi davranışlarla tetiklenebilir. Ayrıca, çok sıcak veya soğuk gıdaların alınması, serin veya sıcak havanın yüze vurması, burun çekme veya gülümseme gibi yüzün gerildiği veya uyarıldığı durumlarda da nevralji atağı başlayabilir.
• Ataklar saniyeler içinde kaybolabileceği gibi saatlerce veya günlerce sürebilir.
• Ataklar gün veya hafta içinde birden fazla kez gözlenebilir. Ataklar arasındaki sürede ağrısız geçen dönemler bulunur.
• Zaman içinde atakların sıklığı artabilir ve meydana gelen ağrı şiddetlenebilir.
• Ağrı yüzün bir yarısındaki belirli bir bölgeden başlayarak (örneğin alın, yanak, çene veya dişler) yüzün geneline yayılma gösterebilir.
• Ağrı sıklıkla yüzün tek bir yarısında meydana gelse de, nadiren yüzün her iki yarısını etkileyebilir.
• Bazı durumlarda ağrı ataklar halinde şiddetli ve ani olarak ortaya çıkarken bazı hastalarda daha az şiddette, ancak sürekli bir ağrı meydana gelebilir.
• Hastalar ağrı tam olarak oluşmadan önce ağrının başlayacağını anlayabilir veya ağrının oluştuğu bölgede yanma veya rahatsızlık hissedebilir.
• Ağrılı atak sonrasında yüzde istemsiz kasılmalar oluşabilir.

Trigeminal nevraljiye neden olan etkenler arasında trigeminal sinirin beyin dokusuna ulaştığı anatomik bölge civarında bası altında kalması, Multipl Skleroz gibi nörolojik hastalıklar veya sinir dokusunda hasara neden olan diyabet gibi kronik hastalıklar bulunur.

Yine aile bireylerinde trigeminal nevraljinin bulunması birinci derece akrabalar için risk faktörü olabilmektedir. Ayrıca, trigeminal nevraljisi olan pek çok hastada ağrılı ataklar nedeniyle kaygı bozuklukları sık izlenmektedir.

Postherpetik nevralji

Halk arasında zona olarak da bilinen enfeksiyon durumunda vücudun herhangi bir bölgesinde tutulan sinir dokusu boyunca ciddi yanıcı, batıcı, şiddetli ağrı meydana gelir. Çocuklukta geçirilen suçiçeği enfeksiyonu sonucunda virüs, sinir dokularında saklanarak inaktif bir şekilde varlığını sürdürür. Sonrasında vücudun bağışıklık direncinin düştüğü çeşitli durumlarda (ilaç tedavisi, yoğun stres, bazı kronik hastalıklar vs.) virüs yeniden aktifleşir ve sinir dokusunda tahribata yol açar.

Etkilediği sinir dokusuna göre sırtta, belde veya yüzde; sinir dokusu boyunca gözlenen kızarıklığa, döküntülere ve şiddetli ağrıya neden olur. Vücudun sadece tek yarısında ve etkilediği sinir dokusuna sınırlı olarak gözlenmesi ayırt edicidir. Postherpetik nevraljinin temelinde enfeksiyöz bir mikroorganizmanın sinir dokusunda hasara yol açması yer aldığı için tedavide ağrının ağrı kesici ilaçlarla kontrol edilmesinin yanında, enfeksiyonun tedavi edilmesine yönelik antiviral ilaçların reçete edilmesi de önemli yer tutar.

Glossofaringeal nevralji

Özellikle ağız boşluğunun yutakla birleştiği arka kısmın duyusundan sorumlu olan glossofaringeal sinirin zarar görmesi sonucu boğaz, yutak ve boyunda ağrı şikâyeti ile kendini gösterir. Diğer nevralji çeşitlerine göre daha nadir izlenir.

Nevralji Tedavisi Nasıl Yapılır?

Nevralji tedavisinin temelinde altta yatan sebebin belirlenmesi ve nevralji çeşidine uygun tedavi planının tasarlanması yatar. Buna göre klinikte öncelikle ayrıntılı bir öykü ve fizik muayenenin arkasından sebebin tespit edilmesine yönelik ek tetkiklere başvurulur. Tespit edilen sebebe yönelik tedaviye başlanır. Eğer belirli bir neden bulunamazsa nevraljinin giderilmesine yönelik semptomatik tedavi tercih edilir.

Eğer sinir üzerinde basıya neden olan anatomik bir oluşum söz konusu ise nevralji ameliyatı düşünülür. Diyabetteki yüksek kan şekerine bağlı nevraljilerde kan şekerinin kontrolü hedeflenir. İlaçlara veya kimyasallara bağlı nevraljilerde etken maddeden uzak durulması için önlemler alınır. Semptomatik olarak öncelikle güçlü ağrı kesici ilaçlar reçete edilir. Ek olarak sinir dokusunun iyileşmesini hızlandırmak ve ağrıyı gidermek için fizik tedavi yöntemlerine başvurulur. Şiddetli nevraljilerde sinir dokusuna anestezi ilaçlarıyla doğrudan sinir bloğu uygulanarak ağrı giderilir. Gerekli görüldüğünde ağrı kesici etkiye sahip antidepresanlar, narkotik ağrı kesiciler veya sinir dokusunu düzenleyen antiepileptik ilaçlar da tedaviye eklenebilir.

Alternatif olarak sinir dokusunun ve ağrıyı oluştururken uyardığı kas dokularının gevşemesine yönelik ağrının meydana geldiği dokuya botoks enjeksiyonu yapılabilir. Şiddetli ağrıya sahip tedaviye yanıt vermeyen olgularda ağrıya neden olan sinir dokusunun tahrip edilerek ağrı hissetme fonksiyonunun azaltılmasına yönelik cerrahi müdahaleler gündeme gelebilir.

Tedavi edilmeyen nevralji durumlarında kişinin yaşam kalitesi ve iş verimliliğinde önemli ölçüde düşüşler saptanır ve hastalar ağır depresyon geliştirebilir.