Prematüre Bebek Bakımı Nasıl Olmalıdır?

Prematüre bebek erken doğmuş bebek anlamına gelir. Genel kabul gören tanım; 37. gebelik haftasından önce doğan bebeklerin prematüre (erken doğum) olarak kabul edilmesidir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre her yıl dünyada yaklaşık 15 milyon erken doğum olmakta ve bu sayı her yıl artmaktadır.

Prematüre Bebek Nedir?

Erken doğuma bağlı komplikasyonlar nedeniyle meydana gelen ölümler 5 yaş altındaki çocuklarda önde gelen ölüm nedeni olmaktadır. Hayatta kalanların birçoğunda öğrenme güçlüğü, görme ve işitme problemleri görülebilmektedir.

Prematürite gebelik haftasına göre üçe ayrılır:

• Aşırı prematürite (28 haftadan önce doğanlar; genellikle 1 kilodan az)
• Erken prematürite (28-32 hafta arasında doğanlar; genellikle 1-1,5 kilo)
• Geç prematürite (32-37 hafta arası doğanlar; genellikle 1,5-2,5 kilo)

Prematüre Doğum Bebekte Ne Gibi Sorunlara Yol Açabilir?

Bebek ne kadar erken doğar ve kilosu az olursa erken doğum komplikasyonları o kadar şiddetli olur. Prematüre bebekte görülen başlıca sorunlar şunlardır:

• Prematüre bebekler vücut ısılarını uygun şekilde düzenleyemezler. Prematüre bebekler yetersiz yağ dokusu ile dünyaya gelirler. Ayrıca beyindeki ısı düzenleme merkezi tam olarak gelişmemiştir. Bu nedenle vücut ısıları çabuk düşer.
• Vücut ısılarının korunması için alınan kıyafetlerin uygun boyutta olması, vücutlarının her yerini sarması gerekmektedir. Bu sağlanamıyorsa prematüre kendini ısıtmak için daha fazla enerji kullanacak, bu da büyüme hızını yavaşlatarak farklı problemlerin oluşmasına neden olacaktır. Eğer; uygun boyutta pamuklu kıyafetler bulunamaz ise el ve ayaklarına pamuk, gazlı bez sarılarak, iki tulum üst üste, elpen ve çoraplar çiftli giydirilerek çözüm üretilebilir.
• Oda sıcaklığı sabit tutulmalıdır. (24 °C – 25 °C) Çok soğuk ve çok sıcak ısı değişikliklerinin bebeğin sağlığını tehlikeye sokacağı unutulmamalıdır. Mümkünse odada termometre bulundurulmalıdır. Dijital kulak termometresi bebeğin ısı ölçümünün kontrolü için fayda sağlayacaktır.
• Prematüre bebeklerde beslenme sorunlarına sık rastlanır. Bu bebekler, zamanında doğan bebekleri büyüme ve gelişmede yakalayabilmek için hızlı büyürler. Fakat emme, yutma, nefes alma koordinasyonlu refleks 33. gestasyon haftasından sonra geliştiği için daha önceki haftalarda bebekler gavajla beslenmelidir. (Gavaj: Mideye ağız veya burundan sonda takılarak, sondadan anne sütü veya mama ile besleme yöntemidir.)
• Bebeğin bakımının büyük ölçüde tıbbi personele bağımlı olduğu ilk dönemlerde anne sütü verilmesi anne ve bebeğin duygusal ihtiyaçları açısından büyük faydalar sağlar.
• Hastanemizde kaldığı sürece bebeklerin ebeveynlerine anne sütüyle beslenme şekli, emzirme metotları, biberonla, gavajla beslenme ve anne sütünün önemi konularında bilgi aktarılmaktadır.
• Kan şekeri düşmesi (hipoglisemi): Prematüre bebekler kan şekerini dengeleyecek karaciğer glikojen deposuna sahip olmadan doğarlar. Bu nedenle prematürelerde hipoglisemi çok sık görülür. Şekerli serumlar ve düzenli kan şekeri takibi ile tedavisi yapılır.
• Yenidoğan sarılığı (hiperbilirubinemi): Prematüre bebeklerde genellikle ilk 24 saat içinde sarılık gelişir. Cilt ve gözlerde sarılık ile belirti verir. Gebelik haftası ne kadar küçükse sarılık o kadar şiddetli olur. Tedavisi fototerapi ile yapılır. Sarılık çok yüksek seviyelere ulaşırsa beyin hasarı yapabilir. Bazı bebeklere sarılık tedavisinde kan değişimi gerekebilir.
• Kalp sorunları: PDA (Patent Duktus Arteriosis): Çoğu kendiliğinden kapanabildiği gibi, bebekte solunum sıkıntısı ve kalp yetmezliği yapabilir.
• Sinir sistemi ile ilgili sorunlar: Sinir sisteminin tam gelişmemiş olmasına bağlı apne denilen solunum durması olabilir. Özellikle çok erken prematürelerde beyin kanaması sık görülür. Prematüre doğan bebeklerde ileri dönemde öğrenme güçlüğü ve gelişimsel gerilik olabilir.
• Sepsis: Sepsis bakteri veya virüsün vücuda yayılması ile ortaya çıkan ağır ve ciddi bir hastalıktır. Bebeğin enfeksiyonlara dayanıksız olması sonucu ortaya çıkar.
• Nekrotizan enterokolit: Sepsisle beraber veya tek başına gelişebilir. Bebek ne kadar erken doğarsa risk o kadar fazladır. Belirtileri beslenme güçlüğü, karında şişlik, kanlı veya safralı kusma ve dışkıda kan görülmesidir.
• Prematürite retinopatisi (ROP) geliştirebilirler. Özellikle çok erken doğanlarda gözde retina tabakasında anormal damarlanmalar olur. Erken doğumdan ötürü gelişimini tamamlamamış damarlar nedeniyle retina tam oksijen alamaz. Prematüre bebeklerde görülen bu sorun iyileşebilir veya tam körlüğe doğru gidebilir. 1500 gramın ve 30 haftanın altında doğan tüm bebeklere göz taraması yapılmalıdır. Prematüre bebekler doğumdan itibaren 4 hafta içinde göz doktoruna yönlendirilirler. Prematürelerde ek olarak miyopi ve şaşılık daha sık görülür.
• Akciğerler problemlerini daha sık yaşarlar. Akciğerlerde alveollerin sönmesine engel olan surfaktan adı verilen bir madde vardır. Bu madde 34 - 36 gebelik haftasına kadar yeteri kadar üretilmez. Bu nedenle bu dönemden önce doğan bebeklerde şiddetli solunum sıkıntısı gözlenir.
• Hafif vakalar yenidoğan servisinde ağır vakalar yoğun bakımda tedavi edilir. Bu bebeklerin akciğerlerine surfaktan verilebilir. Kendi solunumu yetersiz olan ve kan oksijen seviyesi düşük olan bebekler ventilatör adındaki cihaza bağlanırlar.
• Yoğun bakımdan çıkan bazı bebeklerde bronkopulmoner displazi gelişir. Bronkopulmoner displazi kronik akciğer hastalığıdır. Bu bebekler uzun süre oksijen desteğine ihtiyaç duyabilirler. Uzun süre ventilatör tedavisi gerekebilir. Hava yollarını rahatlatacak bronş açıcı ilaçlar ve kortizon tedavide kullanılmaktadır.
• Menenjit, beyin zarlarının iltihaplanmasıdır. Genellikle sepsisle beraber görülür. Ağır bir enfeksiyondur. Bebekte körlük, sağırlık veya epilepsiye neden olabilir. Hastalık döneminde bebek havale geçirebilir.
• Prematüre bebeklerde kansızlık kolay gelişir.
• Prematüre bebeklerde sık görülen apne, beynin yeterli olgunluğa ulaşamamış olması ve göğüs kafesi kaslarının kuvvetsizliğinden meydana gelmektedir. Beş saniyeden daha kısa ve kendiliğinden düzelen solunum durmaları fizyolojiktir. Yenidoğan yoğun bakım ünitesinde çok sık karşılaşılan bu sorun bebek taburcu olduktan sonrada devam edebilir. On (10) saniyeden daha uzun ve bebeğin dudaklarında morarma ve halsizlik yapan solunum durması patolojiktir ve hemen doktora başvurulmalıdır. Bebeğin evde apne yatağı ve monitörüne bağlanıp bağlanmayacağına taburcu olmadan önce karar verilir. Kullanımı ve temini aileye taburculuk planında anlatılır.

Prematüre Bebeklerin Genel Bakımı Nasıl Yapılmalıdır?

• Beslenme

Dikkat edilmesi gerekenler besleme esnasında bebeğin başını 45 derece açı ile tutmak, biberon emziğinin akış hızını ayarlamak, mamanın ısısını kontrol etmek, anne sütü veya mamanın miktarını ayarlamak ve besleme işlemi yapan kişinin rahatlığını sağlamak bunlardan sadece bir kaçıdır.

Eğer bebek ilk önce aktif emip daha sonra uyku haline geçiyorsa bebeğin gazının olabileceği düşünülmeli, uygun pozisyonda gazını çıkartmaya çalışılmalıdır. Prematüre bebeklerin çene kasları tam olarak gelişmediği için emme işlemi esnasında çok çabuk yorularak uyku fazına geçebilirler. Bu nedenle özellikle biberon ile beslerken parmağınızla çeneden destek sağlayarak bebeğinize yardımcı olabilirsiniz.

• Beslenme süresini 30 dakikayı geçmeyecek şekilde ayarlayınız.
• Besleme ne kadar uzarsa öğün sayısı o kadar azalır. Kilo kaybı o kadar da fazla olur.
• Bebeğinizi beslenme sonrası sağ veya sol yan yana yatırınız. Başı vücutla beraber %10 dereceye kadar dikleştirmede fayda vardır.
• Aspirasyon (beslenmeden sonra soluk borusuna süt veya mama kaçması) beslenme sonralarında çok sık görülen bir komplikasyondur. Dikkat edilmesi gerekir.
• Beslenme esnasında bebeğinizin rengini ve hareketlerini doğru gözlemlemeniz gerekir. Sağlıklı bir bebeğin rengi pembedir.
• Bebeğin renginde hastane çıkışına göre sararma veya soluklaşma gözlemlerseniz doktorunuza başvurunuz.
• Beslenme esnasında ağız ve burun çevresinde morarma, vücudunda genel bir renk değişikliği olursa beslemeyi kesip mutlaka bebeğinizi gözlemleyip doktorunuza başvurunuz.

Evde Enfeksiyon Kontrolü Nasıl Yapılır?

Prematüre bebeklerin bağışıklık sistemleri tam olarak gelişmediği için her türlü enfeksiyona açıktırlar. Bu nedenle ziyaretçilere, özellikle okul çağı çocuklara kısıtlamalarda hassas davranılmalıdır. Odasında oyuncak bulundurulacak ise; oyuncakların yıkanabilen, toz tutmayan ve tüysüz olmasına dikkat edilmelidir.

El temizliği enfeksiyon kontrolünde birinci basamaktır. Bebeğe dokunmadan evvel, alt temizliği sonrası el temizliğine özen gösterilmelidir.

Tırnakların kısa kesilmesi ve mümkün olduğunca takı takılmaması yine enfeksiyon açısından önemlidir.

Uyku Düzeni Nasıl Olmalı?

Prematüre bebekler uykuya çok meyillidirler. Özellikle beslenmeye ayrılan süre ne kadar çok uzarsa o kadar bebeğin yorulmasından dolayı uykuya meyili artacaktır. Bu nedenle, beslenmede harcanan süreye dikkat edilmeli, beslenme ve uyku düzenleri iyi ayarlanmalıdır.

Büyüme hormonu uyku safhasında salgılanır. Bu nedenle bebek uyurken itinalı davranılmalıdır. Bunun yanında oda lambasının ayarlanır olması bebeğin gece gündüzü ayırt etmesi açısından faydalı olacaktır. Gündüzleri daha hareketli bir yaşamdan geceleri uyku ve sessizliğe geçiş bebeğin ev ortamına adaptasyonu yönünden önemlidir.

Gündüzleri odasında kısık sesli hafif bir müzik çalınabilir. Fakat bilinmelidir ki ses seviyesinin yüksek olması henüz daha yeni yeni olgunlaşmaya başlayan işitme organında kalıcı hasarlara neden olabilir.

Cilt Bakımında Nelere Dikkat Edilmeli?

Bütün yenidoğanların olduğu gibi prematürelerin de cildi hassas ve narindir. Özellikle prematürelerde kulak gibi kıkırdak dokuların olduğu bölümler olgunlaşmadığı için sağ, sol yan yatırıldığında uzun süre pozisyon değiştirilmemesine bağlı olarak kulaklarda yapışkanlıklar, nekrozlar oluşabilir. Yine pozisyonel olarak baş bölgesinde düzleşmeler görülebilir. Bu nedenle sık sık (3 saat ara ile) pozisyon değiştirmede, hassas bölgelerine havlu, pet gibi malzemelerle desteklemekte fayda görülecektir.

Gözlerde yapışkanlıklar, çapaklanmalar ve hatta akıntılar görülebilir. Bu durumda doktorunuza danışmakta fayda olacaktır. Göz bakımını steril su ile yapabilirsiniz. Bir göze kullandığınız gazlı bezi diğer gözde kullanmayınız, çünkü herhangi bir enfeksiyon söz konusu ise diğerine bulaştırabilirsiniz. Eğer gözlerde ödem, kızarıklık ve sarımtırak akıntı varsa bu enfeksiyon olduğunu gösterebilir.

Ağız bakımında yine steril su kullanabilirsiniz. Bebeğinizin damaklarda, dil üstünde beyaz partiküller olup olmadığına dikkat ediniz. Böyle bir durumda serçe parmağınıza gazlı bez sarıp pamukçuk olan bölgeyi steril su ile kazıma tarzında temizlemeniz önerilecektir. Emin olmadığınız durumda doktorunuza başvurabilirsiniz.