Şeker Yükselmesi (Glisemi) Nedir? Şeker Yükselmesi Belirtileri Nelerdir?

‘’Hiperglisemi ne demek?’’ sıklıkla duyduğumuz bir soru. Tıp dilinde şeker yükselmesine hiperglisemi denir. Kanda çok fazla miktarda şeker olduğunu gösterir. Hiperglisemi artan obezite vakaları, daha hareketsiz yaşam ve yaşlanan nüfus nedeniyle son 20 yılda belirgin artış göstermiştir. Kan şekeri yükselmesi hem kadınlarda hem erkeklerde görülür. Kan şekerinin düşmesi ise hipoglisemi olarak adlandırılır. Her iki durum da sık tekrarlarsa vücut için zararlıdır.

Hiperglisemi Nedir?

Sağlıklı bir insanda açlık kan şekeri en fazla 90-100 mg/dl kadardır. Hiperglisemide ise açlık kan şekeri 125 mg/dl’nin üzerindedir. Açlık kan şekeri 100-125 mg/dl arasında olanların bozulmuş glukoz toleransları olduğu düşünülür. Bu durum prediyabet olarak adlandırılır. Bir kişinin yemek yedikten 2 saat sonra kan şekeri 180 mg/dl nin üzerinde ise hiperglisemisi olduğu düşünülür. Hiperglisemi sadece şeker hastalığında (diyabet) olmaz. İlaçlar, hormonal hastalıklar, ciddi enfeksiyonlar, pankreas hastalıkları, kortizon kullanımı, ameliyat ve travma da kan şekerinde yükselmeye neden olabilir.

Şeker Yükselmesi Belirtileri Nelerdir?

• Sürekli açlık ve susuzluk hali
• Çok su içme
• Çok idrara çıkma
• Bulanık görme
• Baş Ağrısı
• Yorgunluk
• Kilo kaybetme
• Tekrarlayan vajinal ve cilt enfeksiyonları
• Kesik ve yaraların yavaş iyileşmesi
• Ağız kuruluğu
• İdrar kaçırma
• İdrar renginde koyulaşma

Eğer kan şekeri birdenbire çok yükselirse ketoasidoz denilen çok tehlikeli bir tabloya yol açabilir. Bu durum özellikle insülin eksikliği olan tip 1 şeker hastalarında görülür. 

• Kusma
• Dehidratasyon (vücudun susuz kalması)
• Nefeste aseton kokusu
• Hızlı hızlı nefes alma
• Zor nefes alma
• Çarpıntı (taşikardi)
• Bilincin bozulması, kafa karışıklığı
• Karın ağrısı
• Koma

Şeker Neden Yükselir?

‘’Kan şekeri neden yükselir?’’ sorusu pek çok kişinin merakını uyandırmaktadır. Beslenme esnasında aldığımız karbonhidratlar (ekmek, şeker, pirinç, nişasta, makarna vb.) sindirildiğinde glikoz açığa çıkar. Açığa çıkan glikozun hücre içine alınması için insülin hormonuna ihtiyaç vardır. Yemekten sonra pankreas bezine uyarı gider ve insülin salgılanır. İnsülin glikozu hücre içine sokar. Fazla şeker kaslarda ve karaciğerde glikojen olarak depolanır. Kan şekeri normale döndüğünde insülin salgılanması da durur. Şeker yükselmesine neden olan en bilindik hastalıklar Tip 1 ve Tip 2 diyabettir. Tip 1 şeker hastalarında insülin yetersizliği vardır. Tip 2 şeker hastalarında ise yüksek olan insülin düzeyine hücresel düzeyde cevapsızlık söz konusudur. Her iki durumda da şeker hücre içine alınamadığı için kanda şeker yükselir. İnsülin kan şekerini düzenleyen en önemli hormondur.

• Kronik pankreatit (Pankreas iltihabı)
• Pankreas kanseri
• Hemokromatoz (Dokularda aşırı demir birikimi)
• Cushing sendromu (Ya dışarıdan fazla kortizon alma veya böbrek üstü bezinden kortizol salgılayan bir tümör nedeniyle ortaya çıkan hastalıktır.)
• Akromegali (Büyüme hormonunun aşırı salgılanması sonucu oluşan bir hastalıktır. Aşırı uzun boylu, büyük çeneli insanlardır. Beraberinde hiperglisemi görülebilir)
• Feokromasitoma (Böbrek üstü bezinin iyi huylu tümörüdür.)
• Uzun süre veya yüksek dozda kortizon kullanımı
• Östrojen kullanımı
• Gebelik döneminde hormonların etkisi ile gelişen gestasyonel diyabet
• Yüksek şeker içeren serum verilmesi
• Ameliyat sonrası hastalarda şeker yükselmesi olabilir.
• Ciddi hastalıklarda şeker yükselebilir.
• Ciddi travmalar kan şekerini yükseltebilir.

Kimler Hiperglisemi Açısından Risk Altındadır?

Kan şekeri yükselmesi aşağıdaki durumlarda daha sık görülür.

• Fazla kilolu insanlar
• Ailesinde Tip 2 şeker hastalığı olanlar
• Bazı ırklar daha fazla risk altındadır.
• Hiperlipidemi (kan yağlarının yüksek olması) ve yüksek tansiyonu olanlar
• Gebeliğinde diyabet yaşamış olanlar
• Polikistik over hastalığı
• İnsülin ve şeker düşürücü ilaçları doğru kullanmamak veya aksatmak
• Aşırı karbonhidratla beslenmek
• Çok hareketsiz olmak
• Çok yüksek stres
• Hastalık

Kan Şekeri Yükselince Ne Olur?

Kan şekerinin uzun süre yüksek olması pek çok organ ve doku için tehlikelidir. Tedavi edilmeyen hiperglisemi uzun vadede şu komplikasyonlara neden olabilir:

• Kalp ve damar hastalıkları (kalp damarlarında tıkanıklık ve damar sertliği)
• Kan şekeri yüksekliği uzun süre devam ederse sinirlere zarar verebilir. Bu durumda hastada nöropati gelişir. Bu kişilerin sinirlerinin duyarlılığı azalmıştır. Vücudun bazı bölgelerinde hissizlik yaşayabilirler.
• Şeker yüksekliği böbreklere zarar verebilir. Şeker yüksekliği olan hastalarda idrardan fazla miktarda şeker atılır. Diyabetik nefropati adı verilen bir böbrek yetersizliği gelişebilir.
• Gözdeki retina damarlarının hasar görmesi sonucu ileride körlük gelişebilir.
• Gözde katarakt hastalığı gelişebilir.
• Ayaklara giden kan akımı azaldığından uzun süren ayak yaraları olabilir. Bazen ayak parmaklarının kesilmesi gerekebilir.
• Yüksek kan şekeri kemik ve eklemlerde zayıflamaya neden olabilir.
• Diş ve diş eti enfeksiyonları sık görülür.

Yukarıda saydığımız komplikasyonlar kontrolsüz diyabetik hastalarda zamanla görülen durumlardır. Ani şeker yükselmesi olduğunda iki acil durum oluşabilir:

Diyabetik Ketoasidoz: Bu durum vücutta yeterli insülin bulunmadığında gelişir. Tip 1 diyabetli hastalarda özellikle sık görülür. Kan şekeri yükseldiğinde insülin olmazsa yağlar parçalanmaya başlar. Ortaya keton cisimcikleri çıkar. Keton cisimleri toksiktir. Önce kanda düzeyi artar daha sonra idrarla atılır. Diyabetik ketoasidoz zamanında müdahale edilmezse diyabetik komaya dönüşür. Diyabetik koma hayatı tehdit edebilen tehlikeli bir durumdur.

Hiperglisemik Hiperosmolar Durum: Bu durumda insülin vardır ama etkisizdir. Tip 2 diyabet hastalarında görülen bir durumdur. Kan şekeri yükselir ancak ne şeker nede yağlar kullanılamaz. Bu hastalarda kan şekeri 1000 mg/dl kadar yüksek değerlere ulaşabilir. Fazla şeker idrara dökülürken aynı zamanda fazla miktarda sıvı da atılır. Bu hastalarda hızla dehidratasyon ve koma gelişebilir.

Şeker Yüksekliğine Ne İyi Gelir?

Hem tip 1 şeker hastaları hemde tip 2 şeker hastaları sağlıklı beslenerek, daha fazla hareket ederek ve stresi azaltarak kan şekerlerini kontrol edebilirler. Tip 1 hastalarının tedavisinde insülin çok önemli bir yere sahiptir. Tip 2 şeker hastaları öncelikle oral antidiyabetiklerle tedavi edilirler. Bu tedavi yeterli gelmezse insülin başlanabilir.

Şeker hastalığına sahip bir kişi şeker yüksekliğini azaltmak ve önlemek için pek çok şey yapabilir.

• Kan şekerinin düzenli olarak ölçülmesi: Kan şekerini parmaktan bir damla kan ile ölçen cihazlar vardır. Bunlardan birine sahip olarak kan şekerinin düzenli olarak takip edilmesi kontrolünü kolaylaştırır.
• Fiziksel aktiviteyi artırmak: Bu yolla hem kandaki şekerin kullanılması kolaylaşır hemde kilo vermek mümkün olur.
• Diyetle tüketilen karbonhidrat miktarını azaltmak, porsiyonları küçültmek ve hiperglisemiye neden olmayan atıştırmalar yapmak uygundur.
• Eğer kullandığınız oral antidiyabetik kan şekerinizi kontrol etmeye yetmiyorsa hekiminiz ilacınızı değiştirecektir. Benzer şekilde insülin dozu ayarlanacaktır.
• Stres hormonlarının kan şekerini yükseltici etkisi vardır. Hiperglisemisi olanların yeteri kadar uyuması ve meditasyon yapması tavsiye edilir.
• Kilo vermek ilaçlara ihtiyacı azaltabilir.
• Pre Diyabeti olan hastalar karbonhidratı azaltarak ve kilo vererek hastalığın gelişimini erteleyebilirler.
• Kan şekeri yüksekliği belirtileri açısından dikkatli olmak
• Tansiyonu normal düzeyde tutmak önemlidir.
• 3-6 ayda bir hemoglobin A1C bakılması iyi olur.

• Tansiyonu kontrol altında tutmak
• Böbrek ve göz sağlığını korumak
• Kalp krizi, yüksek tansiyon, felç ve periferik damar hastalığı riskini azaltmak
• Metabolik sendrom riskini azaltmaktır.

Hiperglisemisi olan hastaların takip ve tedavisini iç hastalıkları uzmanı ve endokrinologlar yapar. Sizde kendinizde veya yakınlarınızda kan şekeri yükselmesi belirtilerini görüyorsanız en yakınınızdaki sağlık kuruluşuna başvurunuz.