Guatr Nedir? Hastalıkları ve Tedavi Yöntemleri Neler?

Guatr, boynun ön kısmında bulunan tiroit bezinin büyümesine bağlı olarak gelişen bir hastalıktır. Tıpta, basit veya diffüz guatr olarak da bilinir.

Guatr Nedir?

Guatr, tiroit bezinin büyümesine bağlı olarak gelişen bir rahatsızlıktır. Guatr ifadesi tek başına kullanıldığında “basit diffüz guatr hastalığını” ifade eder. Basit guatr, nodül ya da tirotoksikoz olmaksızın tiroit bezinin homojen olarak büyümesi anlamına gelir. Fakat bazen, asimetrik büyüme ya da nodül varlığının eşlik ettiği vakalar da tek başına guatr olarak adlandırılabilir.

Guatr hastalığında tiroit benzinin salgıladığı T3 (Triiyodotironin) ve T4 (Tiroksin) adlı hormonların salınımı normaldir. Tiroit bezinde nodül bulunmaz. Çoğunlukla iyot eksikliğinden kaynaklanan diffüz guatr hastalığının ilk yıllarda oluştuğu tek fizyolojik fark, tiroit bezinin büyümesidir. Çocukluk ve ergenlik döneminde oluşan guatr vakalarında tiroid bezinde yaygın büyüme vardır. Ancak guatr tedavi edilmediğinde, tiroit bezinin büyümesi devam eder ve nodül oluşumları başlar.

Guatr Nedenleri Nelerdir?

Tiroid bezinin anormal şekilde büyümesi ile karakterize olan guatrın temel sebebi, vücuttaki iyot eksikliğidir. Tiroid bezi, tiroit hormonlarını üretebilmek için iyot kullanır. Alınan iyot miktarı, tiroit bezi tarafından salgılanan T3 ve T4 hormon düzeylerini direkt olarak etkileyebilir. İyot eksikliğinde ise tiroit bezinin daha fazla çalışması gerekir. Bu da tiroit bezinin büyümesine yol açar. İyot bakımından fakir beslenen ya da deniz suyuna uzak bölgelerde yaşayan kişilerde guatr hastalığının daha sık görülmesinin nedeni budur. 

Guatr hastalığının en sık rastlanan ikinci sebebi ise Hashimoto hastalığıdır. Hashimoto tiroiditi olarak da bilinen bu hastalığın varlığında kişinin bağışıklık sistemi, tiroit bezini tahrip eder. Buna bağlı olarak tiroit bezi, vücut için gerekli miktardaki hormonu üretemez. Dolayısıyla beyinde bulunan hipofiz bezi, daha fazla TSH hormonu üreterek tiroit bezini uyarır. Sonuç olarak tiroit bezinde büyüme ve guatr hastalığı oluşur. 

Guatra neden olan bir diğer hastalık da halk arasında zehirli guatr olarak bilinen Graves hastalığıdır. Bağışıklık sisteminin tiroit uyarıcı immunoglobulin salgılamasına yol açan bu hastalıkta tiroit hormonu, fazla çalışarak vücudun ihtiyacından fazla hormon üretir. Netice olarak guatr ve hipertiroidi hastalıkları meydana gelir. 

Tiroit bezinde oluşan kistik yapılar, nodül olarak tanımlanır. Tiroit nodülleri nodüler guatra yol açabilir. Tüm bunların yanı sıra tiroit kanseri de tiroit hormon üretimini etkileyerek tiroit bezinin şişmesine neden olabilir. Ancak bu, nadir görülen bir durumdur.

Guatr Hastalıkları Belirtileri Nelerdir?

Guatr, bazı olgularda hiç belirti vermeyebilir. Fakat hastaların bir kısmında, 

• Boyunda şişlik,
• Öksürük,
• Yutma güçlüğü,
• Solunum sıkıntısı,
• Boğazda yumru hissi,
• Ses kısıklığı gibi belirtiler görülebilir. 

Guatr varlığında tiroit bezi çoğunlukla daha fazla çalışır. Bu da kişide baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, kusma, ishal, titreme ve sinirlilik gibi belirtilerin görülmesine yol açabilir.

Guatr İçin Risk Faktörleri Nelerdir? Guatr Kimlerde Görülür?

Guatr; 50 yaş üzeri kişilerde, kadınlarda, bağışıklık sistemi sorunları olanlarda, gebelik ve menopoz dönemlerinde ve bazı coğrafyalarda yaşayan kişilerde daha sık görülür. Guatr için başlıca risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:

• İyot eksikliği: Denizden uzak bölgelerde yaşanması ve gıda yoluyla yeterince iyot tüketilmemesi, iyot eksikliğine yol açabilir. Tiroit hormonunun üretiminde kullanılan iyodun az olması, tiroit bezinin daha fazla çalışmasına yol açar.
• Yaş: Guatr her yaş grubunda görülse de, hastalığa 40 yaş üstü kişilerde daha sık rastlanır.
• Cinsiyet: Guatr, erkeklere oranla kadınlarda 4-5 kat daha fazla görülür.
• Hamilelik ve menopoz: Gebelik ve menopoz dönemi, guatr hastalığının daha sık rastlandığı dönemlerdir.
• İlaç kullanımı: Kalp ilaçları ve psikiyatrik ilaçların kişide guatr gelişimini hızlandırdığı düşünülse de bu tür ilaçların doktor tavsiyesi olmadan kesinlikle bırakılmaması gerekir.
• Genetik Yatkınlık: Ailesinde guatr öyküsü bulunan kişilerde guatr daha sık görülür.

Hamilelikte Guatr Neden Görülür?

Gebelik döneminde guatr oluşum sıklığı arttığı gibi gebe kalmadan önce guatrı olan kadınlarda guatrın büyüdüğü gözlenir. İyot eksikliği olan kadınlarda bu durum daha sık oluşur. İyot kaybının gebelikte artması ve bebeğin iyot kullanması nedeniyle iyot ihtiyacı artar. Bu nedenle gebelik döneminde iyot alımı artırılmalı ve guatr varsa  uygun tedavi yapılmalıdır.

Guatr Tanısı Nasıl Koyulur?

Boynun ön bölgesinde bulunan tiroit bezinin farklı nedenlere bağlı olarak büyümesiyle oluşan guatr, rutin sağlık taramaları sırasında ya da hastalığın belirti vermesiyle fark edilir. 

Kişinin hekime başvurmasının üzerine hekim, öncelikle hastanın öyküsünü dinler ve fizik muayenesini yapar. 

Tiroit hormon düzeylerinin ölçümü için laboratuvar testleri yapılır. 

Ayrıca ultrasonografi ile tiroit bezi ayrıntılı olarak incelenir. 

Hekim, gerektiğinde ek olarak sintigrafi ve biyopsi yapılmasını isteyebilir. 

Elde edilen verilerin ışığında kişiye guatr tanısı koyulur.

Guatr Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Guatr tedavisi, hastalığın mevcut durumuna, boyutuna ve belirtilerine bağlı olarak farklı şekillerde uygulanır.

• Eğer guatr küçükse ve belirtiler hastayı rahatsız etmiyorsa, hekim hastalığın yalnızca gözlemlenmesini isteyebilir. Bu durumda hekimin belirlediği aralıklarla kontrole gidilmesi önerilir. 
• Guatr, tiroit bezinin fazla çalışmasına neden oluyorsa, farklı bir deyişle kişide hipertiroidi varsa ilaçlı tedavi uygulanır. 
• Hastalığa eşlik eden iltihaplanma gibi farklı bir durum varsa bu rahatsızlıklar da ilaçlı olarak tedavi edilir. 
• Belirtilerin şiddetli olduğu vakalarda tiroit bezinin bir kısmının ya da tamamının cerrahi operasyonla alınması gerekebilir. Guatr ameliyatından sonra tedavi ilaçla desteklenir.

Guatr Ameliyatı Kimlere, Ne Zaman Yapılır?

Bazı durumlarda guatr tedavisi için ameliyatı ile tiroid bezinin çıkartılması gerekir.

• Tiroid bezi fazla büyümüş ve larinks (ses tellerinin bulunduğu bölge) gibi boyun içi yapılara bası yapmaya başlamışsa,
• İlaç tedavisine yanıt vermeyen hastalarda,
• Tiroid içinde oluşan nodüllerin çapı 2 cm’yi geçmişse,
• Tiroid nodülleri küçük olsa bile kanser riski varsa,
• Kozmetik nedenler ve tehlikeli büyüme durumlarında ameliyat gerekir.

Guatr ameliyatı genel anestezi altında boyundan girilerek yapılan bir cerrahi girişimdir. Tiroid bezinin bir kısmı veya tamamı çıkartılır. Ameliyatta önemli noktalar;

• Tiroid damarlarının dikkatli bağlanması (ameliyat sonrası kanama riski nedeniyle),
• Tiroid bezi komşuluğundaki paratiroid bezlerinin alınmaması (kalsiyum metabolizmasını düzenlerler),
• Ses tellerinin korunmasıdır (ses kısıklığına yol açabilir).

Guatr ameliyatı sonrası hasta hızla iyileşir ve günlük fonksiyonlarını kısa sürede kendisi yapabilir. Tiroid bezi çıkartıldığı için vücut metabolizması için gerekli olan tiroid hormonlarını ömür boyu kullanması gerekir.