Endoskopi, cerrahi bir girişime gerek olmaksızın kişinin iç organlarının görüntülenmesini sağlayan tanı ve tedavi yöntemidir. Endoskopi işlemi, endoskop adlı cihazla yapılır.
Endoskopi Nedir?
Endoskop, ucunda optik görüntüleyici ve kendine ait ışık kaynağı bulunan silindir formunda, tüp benzeri bir cihazdır. Sindirim sistemine ait rahatsızlıkların incelenmesini sağlayan endoskopi cihazı, pek çok farklı hastalığın tanı ve tedavisi amacıyla kullanılır.
Esnek bir cihaz olması sebebiyle vücut içindeki kıvrımlı bölgelerde hasara yol açmaksızın ilerletilir. Rahatsızlığın bulunduğu alana ulaşıldığında endoskopi kamerası tarafından elde edilen görüntüler hekim tarafından monitörden incelenir ve var olan patolojik bulgular rahatlıkla saptanabilir.
Endoskop, uç kısmında ışık kaynağı bulunan bir tür kamera sistemidir. Uzun ve esnek yapıya sahip olan endoskop sayesinde kişinin iç organları, invazif kesi dahi gerekmeksizin görüntülenir. Farklı bir deyişle endoskopi işlemi, vücutta bulunan doğal açıklıklardan girilerek yapılır; örneğin laparoskopik cerrahi yöntemlerinde de endoskopi kullanılır. Laparoskopik cerrahi işlemleri sırasında endoskopi, cilt üzerine açılan küçük kesiler ile yapılır. Ancak bu işlem endoskopi değil, laparoskopi olarak tanımlanır.
Ağız kanalından girilerek yapılan endoskopi ile yemek borusu, mide ve on iki parmak bağırsağına (duodenum) ait problemler incelenebilirken rektal yoldan girilerek kalın ve ince bağırsağa ait rahatsızlıkların tanısı koyulabilir. İncelenmesi planlanan bölgeye göre endoskopi ile anüsten ya da ağızdan girilir. İşlem sırasında gerekli durumlarda patolojik inceleme yapılabilmesi için doku örneği alınabilir. Pek çok farklı hastalığın tanısında kullanılmasının yanı sıra endoskopi yöntemi sayesinde tedavi de yapılabilir.
Endoskopi, incelenen organın türüne bağlı olarak farklı isimlerle adlandırılır.
- Gırtlak bölgesine yapılan endoskopi işlemi laringoskopi,
- Kalın bağırsakların görüntülenmesi kolonoskopi,
- Eklemlerin incelenmesi ise artroskopi olarak tanımlanır.
Bu yönüyle endoskopi cihazının özellikleri de farklılık gösterir. Endoskopi cihazının esnekliği ve uzunluğu, endoskopi yapılacak bölgeye göre farklılık gösterir.
Endoskopi Çeşitleri Nelerdir?
Endoskopi, yapılan bölgeye göre farklı isimlerle adlandırılır. Endoskopi çeşitlerinin bir kısmı şu şekilde sıralanabilir:
-
Gastrointestinal Sistem: Üst gastrointestinal sistemi incelemek için yapılan endoskopi işlemi gastroskopi olarak adlandırılır. Endoskop ağızdan sokulur ve bu yöntemle yemek borusu, mide ve on iki parmak bağırsağı incelenir. Tüm bu organların incelenmesi gastroskopi olarak adlandırılsa da incelenen organa göre yapılan işlem farklı adlarla da anılabilir. Örneğin mide ve on iki parmak bağırsağının incelenmesi, ÖGD olarak kısaltılan özofagogastroduodenoskopi işlemi olarak tanımlanır.
Aynı şekilde ince bağırsağın incelenmesi enteroskopi; rektum, kalın bağırsak incelenmesi kolonoskopi olarak adlandırılır. - Kadın Üreme Sistemi: Kadın hastalıklarının tanı ve tedavisi için sıklıkla kullanılan endoskopi, uygulandığı bölgeye göre farklı adlarla anılır. Serviks (rahim ağzı) bölgesinin endoskopik yöntemle görüntülenmesi kolposkopi, uterusun (rahim) incelenmesi histeroskopi, fallop tüplerinin incelenmesi falloposkopi olarak adlandırılır. Kulak içinin endoskopik yöntemle görüntülenmesi otoskopi ve idrar yolunun görüntülenmesi sistoskopi olarak adlandırılır. Teknoloji ve tıp biliminin gelişimine bağlı olarak yeni nesil endoskopi cihazları, farklı cerrahi işlemlerde de kullanılır. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilir:
- Dar Bant Görüntüleme: Özel bir filtre kullanılarak damar ve sindirim sisteminin mukozasında daha fazla kontrast oluşturulur.
- Endoskopik Ultrason: Ultrason ile endoskopinin kombine kullanıldığı bu teknik ile endoskopi sırasında görülmesi mümkün olmayan diğer doku ve organlar da görüntülenir.
- Endoskopik Retrograd Kolanjiyo Pankreatografi (ERCP): X ışınları ile endoskopinin bir arada kullanımı olarak tanımlanabilen ERCP, özellikle safra ve pankreas kanallarında var olan rahatsızlıkların tanı ve tedavisi için kullanılır.
- Endoskopik Mukozal Rezeksiyon: Özel bir sıvı enjekte etmek için endoskop cihazından ince bir iğne geçirilen bu yöntem ile sindirim sistemine ait kanserli doku, ilgili bölgeden daha kolay bir şekilde çıkarılır.
- Kapsül Endoskopi: Tanı koyması güç durumlarda kullanılan kapsül endoskopi yönteminde hastaya optik görüntüleyicisi olan bir hap yutturulur. Böylece hekim sindirim kanallarını detaylı bir şekilde görüntüleyebilir.
- Kromoendoskopi: Bağırsak astarının daha iyi görüntülenebilmesi için endoskopi sırasında medikal bir boya kullanılır. Böylece var olan patolojiler çok daha kolay görülür.
Endoskopi Ne Zaman Gereklidir?
Endoskopi hastanın daha konforlu, işlemin daha hızlı ve güvenilir yapılması gerektiği bazı durumlarda tercih edilir. Bunlar;
- İshal, reflü, kusma, hazımsızlık, kilo kaybı gibi kronik rahatsızlıkların varlığında tanı amaçlı,
- Tanısı konmuş ve tedavisi başlamış hastalıkların tedavi başarısı takibinde (örneğin mide ülserinin iyileşip işlemediğine karar verirken),
- İç organlardan örnek doku (biyopsi) almak için,
- Tedavi amaçlı (örneğin safra yollarındaki tıkanıklığın nedenini anlamak ve açmak için) endoskopi yapılmasıdır.
Endoskopi Öncesinde Nelere Dikkat Edilmelidir?
Endoskopi işlemi öncesinde en az 6 saat boyunca yemek yenmemeli ve sıvı tüketilmemelidir. İşlemin yapılacağı gün sigara tüketilmemeli, kan sulandırıcı ilaçların kullanımı 15 gün öncesinden hekim kontrolünde bırakılmalıdır.
Endoskopi işleminin bağırsaklara uygulanması planlanıyorsa müshil kullanılarak bağırsakların tamamen boşaltılması sağlanmalıdır. Unutulmamalıdır ki endoskopi işleminin yapılacağı bölgeye göre endoskopi öncesinde yapılması gerekenler farklılık gösterebilir. Bu nedenle endoskopi öncesi hekimin tüm talimatlarına uyulmalıdır.
Endoskopi korkusu, kişinin gereksiz yere stres olmasına neden olur. İşlem sırasında acı ve ağrı hissedilmediği konusunda önceden bilgilendirilmesinde yarar vardır.
Endoskopi Nasıl Çekilir?
Endoskopi işlemi sırasında sedatif ilaçların ya da diğer anestezi türlerinin kullanılması gerekebilir. Böylece endoskopi işlemi sırasında hastanın ve hekimin konforu artar. Yapılacak endoskopi türüne göre ilgili bölgeden endoskop ile girilir.
Elde edilen görüntüler eş zamanlı olarak monitörden izlenir ve kayıt altına alınır. Gerekli durumlarda biyopsi işlemi için patolojik bulgu olan bölgeden doku örneği alınır. Cerrahi işlemler sırasında endoskopinin kullanıldığı vakalarda karın boşluğunun daha rahat görüntülenmesi ve hekimin el aletlerini kullanabilmesi için karın boşluğuna karbondioksit gazı verilir.
Tüm endoskopi işlemlerinden sonra endoskop nazikçe geri çekilerek endoskopi işlemi sonlandırılır. Endoskopi işleminin türüne göre hekim, sonuçları hemen hastayla paylaşabileceği gibi alınan doku örneklerinin laboratuvar sonuçlarının alınması da beklenebilir.
- Endoskopun ilgili bölgeden nazik bir şekilde çekilmesiyle sonlandırılan işlemin ardından endoskopi yaptıranlar, günlük yaşamına devam edebilir.
- Ancak kolonoskopi gibi işlemlerde genel anestezi kullanılması gerekebilir. Bu gibi durumlarda kişinin, kendine gelmesi için bir süre ile hasta odasında bekletilmesi gerekir.
- Endoskopi sonrası dikkat edilmesi gerekenler de yapılan endoskopinin türüne göre farklılık gösterir.
- Endoskopi sonrasında beslenme için kişinin en az 2 saat beklemesi önerilir. Daha sonrasında kişinin çorba gibi sulu gıdalarla beslenmesi tavsiye edilir.
- Mide endoskopisi sonrasında 4-5 saat kadar süreyle midede şişkinlik ve gaz hissi olabilir. Bu tür operasyonların ardından hekim, hasta ve hasta yakınlarını ayrıntılı olarak bilgilendirir.
- Ağızdan girilerek yapıla endoskopi işlemlerinden sonra boğaz bölgesinde uyuşukluk ya da tahriş hissi olabilir. Kısa süreli olarak ses kısıklığı yaşanabilir.
- Bağırsaklardan doku alınan vakalarda ise 24 saat boyunca dışkıda kan görülebilir.
- Endoskopik cerrahi vakalarında ise karın bölgesinin şişirilmesi için kullanılan karbondioksit gazına bağlı olarak kişi, sırt ve omuz ağrılarından yakınabilir.
- Endoskopi sonrasında, bulantı, kusma, karın ve / veya göğüs ağrısı, çarpıntı, nefes darlığı gibi şikayetlerin varlığında mutlaka hekime haber verilmelidir.