Salgınlar ve enfeksiyon hastalıkları hayatımıza daha çok girdikçe, bu hastalıklardan korunma yollarının önemi de artmaktadır. Günümüzün en önemli sağlık sorunu haline gelen koronavirüs pandemisi sonrası, maske – mesafe – hijyen kurallarının uygulanması ile birlikte, özellikle hijyen konusunda hangi madde ve ürünlerin kullanılması gerektiği ile ilgili tartışmalar ortaya çıkmıştır.
Bu doğrultuda vücudumuzun ve çevremizin hijyeni için kullanılan dezenfektan maddeler hakkında doğru ve yeterli bilgi sahibi olmak önemli hale gelmiştir.
Dezenfektan Nedir?
Tıbbi uygulamada belirli bir ortamın veya yüzeyin mikroorganizmalardan temiz hale getirilmesi işlemine dezenfeksiyon adı verilir. Ancak mikroorganizmalar farklı formlarda bulunabildiği ve bu işlemin uygulandığı bölgeler değişkenlik arz ettiğinden, dezenfeksiyonun farklı formları tanımlanmıştır.
Buna göre, bir ortamda mikroorganizmaların kimyasallara en dayanıklı formu olan sporlarının dahi yok edilmesi işlemine sterilizasyon denirken; cansız yüzey ve ortamlarda mikroorganizmaların hastalık yapıcı etkenlerinin yok edilmesine dezenfeksiyon; vücut yüzeylerinin mikroorganizmalardan arındırılmasına ise antisepsi adı verilir. Bu bakımdan, günlük kullanımda dezenfeksiyon yaygın şekilde kullanılsa da; terim olarak vücuda yapılan hijyen uygulamalarına antisepsi denilmesi daha doğrudur.
Bir örnek kullanılması gerekirse; cerrahi bir işlem öncesi ameliyatta kullanılacak ekipmanların özel fırınlarda yüksek sıcaklıklarda temizlenmesi işlemine sterilizasyon; cerrahın ameliyat masası ve çevresinde hijyen sağlanmasına dezenfeksiyon; hastada cerrahi işlemin uygulanacağı bölgenin temizlenmesine ise antisepsi adı verilir.
Her bir işlemde elde edilen hijyen düzeyi ve uygulanan yüzey farklı olduğundan, söz konusu her işlemin uygulanma metodu ve kullanılan kimyasallar da farklılık gösterir.
Bir başka deyişle, dezenfeksiyonda kullanılan bir madde antisepsi için uygun olmayabilir. Genellikle antisepside, vücut yüzeylerinin olumsuz etkilenmemesi adına biyolojik ortamlarla uyumlu, hijyen gücü daha düşük ürünler kullanılır. Günümüzdeki yaygın kullanımdan dolayı, özellikle el bölgesi için antisepside kullanılan ürünlere el veya cilt dezenfektanı adı verilebilir.
Dezenfektan Ne İşe Yarar?
Dezenfektan maddeler içerdikleri kimyasal bileşenleri sayesinde mikroorganizmaların hücre zarı ve hücre duvarında tahribata neden olarak veya genetik materyallerine zarar vererek yok edilmelerini sağlar. Bunun dışında mikroorganizmaların üremesinin engellenmesi, yapısal bileşenlerinin bozulması veya hücre fizyolojisinin olumsuz etkilenmesi gibi farklı mekanizmalara sahip dezenfektanlar da bulunur.
Bununla birlikte, bazı mikroorganizmalar dezenfektan maddelerin bu özelliklerinden korunmak amacıyla, çeşitli mekanizmalar geliştirmiştir. Buna göre, çeşitli bakteri türleri spor adı verilen özel formlarına geçerek dezenfektan maddelerin hücre içine girişini engelleyebilir, hücre duvarlarını sağlamlaştırabilir ve metabolizmalarını yavaşlatarak uzun süre varlıklarını koruyabilir. Spor formdaki bakteriler yaşamalarına müsait bir ortama ulaştıklarında (örneğin insan vücudu) tekrar eski formlarına dönerek hastalık yapabilir. Spor formdaki bakterilerin yok edilmesi için sterilizasyon yöntemlerinden faydalanılır.
Yine bazı mikroorganizmalar dezenfeksiyon yöntemlerine doğal dirençli olabilir. Bu bakımdan bazı kimyasallara dayanıklı özel mikroorganizmaların giderilmesinde, biyokimyasal gücü daha kuvvetli ürünlerin kullanılması gündeme gelir. Tüm bu sebepler nedeniyle dezenfeksiyon yapılan bölgenin bütün mikroorganizmalardan tamamen arındırılması söz konusu değildir. Dezenfeksiyonda temel amaç, vücut için zararlı ve sık görülen mikroorganizmaların ortamdan temizlenmesidir.
Günümüzde insanlarda en çok hastalık yapan bakteri ve virüs türleri için, yaygın kullanılan dezenfeksiyon yöntemleri genellikle yeterlidir. Özellikle koronavirüs gibi zarflı virüsler, dış ortam şartlarında uzun süre varlıklarını sürdüremediklerinden, temel dezenfeksiyon ürünlerine karşı savunmasızdır ve ortamlardan giderilmesi mümkündür.
Dezenfektan Nasıl Kullanılır?
Dezenfeksiyon veya antiseptikler çeşitli hijyen uygulamaları esnasında yaygınlıkla kullanılabilir. Bu bakımdan aşağıdaki uygulamalarda dezenfektanlardan veya antiseptiklerden yararlanılabilir:
El yıkama: Özellikle sağlık çalışanları hastane ortamında el temizliği için el dezenfektanı kullanır. Günümüzde el dezenfektanlarının kolay ulaşılabilir hale gelmesiyle iş ortamında veya evlerde de kullanımı yaygınlaşmıştır.
Mukozaların temizliği: Sağlık uygulamalarında üretra, vajina, kulak içi gibi mukoza bölgelerine yapılan girişimsel işlemlerde bu bölgelerin temizlenmesinde antiseptikler kullanılır.
Ameliyat öncesi hijyen: Cerrahi uygulanacak vücut bölgesi ile ameliyat masası ve çevresi gibi ortamların tamamı antiseptikler ve dezenfektanlar yardımıyla mikroorganizmalardan arındırılır.
Cilt enfeksiyonlarının tedavisi: Cilt bütünlüğünün bozulması sonucunda korunma amacıyla veya bazı enfeksiyon hastalıklarının giderilmesi için antiseptik maddelerden yararlanılır.
Ağız içi iltihaplanmaların tedavisi: Ağız içindeki enfeksiyonların tedavisinde ve önlenmesinde antiseptik içerikli gargara solüsyonları kullanılabilir.
Cansız yüzeylerin hijyeni: Ev veya ofis ortamında masa, kapı kolu, yer döşemesi gibi yüzeylerin temizliğinde dezenfektan kullanımı oldukça yaygındır.Dezenfektanlar ile antiseptik maddeler uygulandıkları yüzeyler bakımından farklılık arz ettiğinden, iki yöntemde farklı kimyasal maddelerden yararlanılır. Bu bakımdan aşağıdaki maddeler antiseptik olarak vücut yüzeylerine uygulanabilir:
Alkol: Etil alkol veya izopropil alkol özellikle %70’lik veya 80’lik çözelti şeklinde en yaygın kullanılan antiseptiklerin başında gelir. Hastane ortamında kullanılan el dezenfektanları alkol içeriklidir.
İyodofor: Polividon iyodin olarak da bilinen iyodofor çözeltileri özellikleri yara bakımı ve pansumanlarda en sık kullanılan antiseptiktir.
Klorheksidin: Alkole alternatif olarak el dezenfektanı olarak klorheksidinden yararlanılabilir.
Paraklor Meta Ksilenol: El yıkama ürünlerinde antiseptik olarak yer alır.
Triklosan: Özellikle diş macunları ve sabunlarda antiseptik özellik kazandırmak için bulunur.Bu maddelerin aksine aşağıdaki ürünler vücut yüzeylerinde tahrişe yol açtığından antisepside tercih edilmese de, cansız yüzeylerin temizlenmesinde dezenfektan olarak kullanılır:
Gluteraldehit: Aldehit içerikli dezenfektanlar özellikle hastanede kullanılan tıbbi ekipmanların dezenfeksiyonunda kullanılır.
Kloridler: Yüzeylerin ve bazı aletlerin temizliğinde uygulanabilir.
Hidrojen peroksit: Dezenfeksiyon için en yaygın kullanılan ürün çamaşır suyu olarak da bilinen hidrojen peroksittir. Özellikle cansız yüzeylerin, cerrahi implantların ve kontakt lenslerin temizliğinde kullanılır.
Fenoller: Bazı yüzey temizliği için kullanılan sabunların içeriklerinde yer alır.
Quaterner amonyum bileşikleri: Gıdaların ve yüzeylerin dezenfeksiyonunda yararlanılır.
Dezenfektan Faydaları Nelerdir?
Dezenfektanlar ve antiseptikler temelde vücut bölgelerinin ve cansız yüzeylerinin mikroorganizmalardan temizlenmesi ve yeni mikroorganizmaların üremesinin engellenmesi için kullanılır.
Bu bakımdan dezenfektan kullanımı aşağıdaki konularda önemli faydalar sağlar:- Hastane uygulamalarında enfeksiyon etkenlerinin bir hastadan bir diğerine bulaşmasının önlenmesinde antiseptikler kritik öneme sahiptir.
- Cerrahi ve girişimsel işlemler dış ortamda bulunan mikroorganizmaların vücut içine ulaşmasında büyük risk içerdiğinden, bunun engellenmesinde dezenfeksiyon ve antisepsiden yararlanılır.
- Günümüzde en sık görülen sağlık sorunlarının başında enfeksiyon hastalıkları gelir. Enfeksiyon hastalıkları ise temelde solunum ve ağız yoluyla bulaştığından, her iki bulaş yolunun önlenmesinde el temizliği hayati önemdedir. Bu nedenle el temizliğinin ideal koşullarda sağlanması antiseptiklerin doğru kullanımına bağlıdır.
- Yaralanmalarda yaranın iyileşmesinin hızlandırılması ve ideal olarak gerçekleşmesinde, yara bölgesinin temizliğinin sağlanması ve enfeksiyon etkenlerinden korunması oldukça önemlidir. Bu bakımdan yara temizliği ve pansumanlarda antiseptik maddelerin kullanımı yararlıdır.
Dezenfektan Yan Etkileri Nelerdir?
Özellikle yüzey temizliği için kullanılan dezenfektanlar kimyasal olarak güçlü etkilere sahip olduğundan, bazı zararlı biyolojik etkilere neden olabilir. Bu bakımdan dezenfektanları kullanırken dikkatli olmak gerekir.
Dezenfektanlar maruz kaldıkları vücut bölgelerine göre aşağıdaki yan etkilere neden olabilir:- İrritasyona bağlı ciltte döküntüler, kızarıklık, şişlik, kaşıntı
- Kontakt dermatit
- Cilt yanıkları
- Alerjik reaksiyonlar
- Cilt bütünlüğünün bozulmasına bağlı ikincil gelişen enfeksiyonlar
- Göz yaralanmaları
- Hayvan ısırıklarında
- Geniş veya derin yaralanmalarda
- Ciddi yanıklarda
- Yabancı madde içeren yaralanmalarda
Dezenfektanın veya antiseptiğin maruz kalmaması gereken bölgelere ulaşması durumunda, bölgenin bol su ile yıkanması ve kimyasalın ortamdan uzaklaştırılması gerekir. El dezenfektanı göze kaçarsa, göz ve çevresi bol su ile yıkanmalıdır.
Randevu Alın
E-Sonuç
Sizi Arayalım