Atelektazi Nedir? Atelektazi Sebepleri ve Tedavisi

Vücudun solunum organları olan akciğerler, alveol olarak adlandırılan hava kesecikleri içerir. Nefes alma ile birlikte alınan hava bu keseciklerin içine dolar ve içeriğindeki oksijeni kan damarlarına ulaştırdıktan sonra yeniden dışarı atılır. Atelektazi hastalığı, akciğerlerin bir kısmının veya çeşitli kısımlarının tıkanması nedeniyle hava keselerinin düzgün bir şekilde şişip gevşeyememesi ile görülen bir solunum yolu hastalığıdır. Halk arasında akciğer büzüşmesi olarak adlandırılan bu durumun tıbbi adı lineer atelektazi veya çizgisel atelektazi şeklindedir. Sigara kullanımından bronşlar içerisindeki tümör ve mukus salgısına ilişkin bozukluklara kadar pek çok etken atelektazi hastalığının gelişiminde etkili olabilir. Şiddetli olması halinde ya da çocuklarda ve solunum hastalıkları bulunan bireylerde görüldüğünde atelektazi ciddi solunum sıkıntılarına neden olarak yaşamı tehdit edebilir.

Atelektazi Nedir?

Nefes borusu (trakea), bronşlar, bronşiyoller ve alveollerden oluşan akciğerlerin herhangi bir kısmında herhangi bir fiziksel tıkayıcıdan kaynaklı olarak akciğerin belirli bir kısmına havanın ulaşamaması, atelektazi ne demek sorusunun yanıtını oluşturur. Bir diğer deyişle tıkayıcıdan dolayı alveollere ulaşamayan hava nedeniyle akciğerler tam kapasite ile kullanılamaz, bu nedenle akciğerin söz konusu bölümü havayla şişip ardından gevşeyemez. Fiziksel tıkayıcılara ek olarak akciğer ile göğüs duvarı arasına hava sıkışması, göğüs üzerinde herhangi bir nedenle baskı oluşması gibi durumlar da atelektaziye yol açabilir. Soluk alıp vermeye ilişkin olumsuzluklar yaratması nedeniyle atelektazi hastalarında özellikle fiziksel aktiviteler esnasında ciddi sorunlar ortaya çıkabilmektedir.

Atelektazi Belirtileri Nelerdir?

Atelektazi hastalığı erken evrelerde herhangi bir belirtiye yol açmayabilir. Tıkanıklıktan etkilenen alanın küçük olması durumunda solunum kapasitesinde önemli bir azalma olmayacağından bu durum genellikle hissedilir boyutta olmaz. Ancak hastalığın şiddeti arttıkça hastalarda birtakım semptomların ortaya çıkma ihtimali yükselir.

• Nefes darlığı
• Hızlı soluk alıp verme
• Derin nefes almakta güçlük çekme ve kesik kesik solunum
• Hırıltılı solunum
• Kronik öksürük
• Göğüste ağrı
• Hızlı kalp atışları (taşikardi)
• Ciltte ve dudaklarda morarma veya mavimsi renk değişimi

Bu gibi şikayetlerle sağlık kuruluşlarına başvuran hastalarda akciğer fonksiyonlarının araştırılmasına yönelik çeşitli tanı testlerine başvurulmalıdır. Akciğer röntgeni, bilgisayarlı tomografi, arteriyel kan gazı ölçümü ve bronkoskopi gibi tanı yöntemleri akciğerlerde olası bir tıkanıklığın tespit edilmesine yardımcı olur. Söz konusu semptomlar farklı hastalıkların belirtileri arasında da yer aldığından tanının desteklenmesi için hekim tarafından farklı tarama testleri de istenebilir. Tüm bulguların değerlendirilmesi sonucunda atelektazi teşhisi alan hastalarda hastalığın şiddeti de göz önünde bulundurularak tedavi planı başlatılır.

Atelektazi Nedenleri Nelerdir?

Atelektazi neden olur sorusunun birden fazla yanıtı olabilir. Akciğerde çökmeye veya tıkanıklığa neden olan herhangi bir durum atelekteziye yol açabilir. 

• Mukus, solunum yoluyla akciğerlere kaçan yabancı bir cisim veya hava yollarındaki bir tümör nedeniyle akciğerde oluşan tıkanıklık
• Akciğere ve hava yollarına dışarıdan baskı yapan tümörler
• Akciğer ve göğüs duvarının arasında sıvı veya hava kalması (plevral efüzyon veya pnömotoraks)
• Zatürre (pnömoni)
• Yeni doğmuş bebeklerde surfaktan eksikliği
• Akciğerdeki yaralı dokular (pulmoner fibroz)
• Geçirilen cerrahi operasyonlar
• Tüberküloz gibi uzun süreli akciğer enfeksiyonları
• Solunumu etkileyen ilaçlar
• Uzun süre oksijen desteği almış olmak
• Uzun süren yatak istirahatleri
• Omurilik yaralanması, kas distrofisi gibi kas ve sinirleri etkileyen çeşitli hastalıklar
• Sigara ve diğer tütün ürünlerini kullanmak
• Obezite ve yaşlılık
• Obezite ve yaşlılık

Atelektazi Tipleri Nelerdir?

Atelektazi hastalığının iki temel türü vardır. Bunlardan ilki tıkayıcı faktörlerden kaynaklanan obstrüktif atelektazi, diğeri ise tıkayıcı olmayan faktörlerden kaynaklı obstrüktif olmayan atelektazidir.

• Konjenital atelektazi: Bronş ve bronşiyollerdeki doğumsal anomalilerden kaynaklanır.
• Obstrüktif atelektazi: Mukus ve inflamasyon kaynaklı birikintiler, ameliyat sonrası oluşan darlıklar, bronş tümörleri ve akciğere yabancı cisim kaçması gibi fiziksel kökenli tıkanıklıklardan kaynaklanır.
• Pasif atelektazi: Plevral boşlukta görülen hava veya sıvı birikimlerinden kaynaklanır.
• Akselerasyon atelektazisi: Uçaklarda ses duvarının aşılması sonucunda oluşan atelektazilerdir.
• Adezif atelektazi: Solunum güçlüğüne neden olan hastalıklar, basınçlı oksijen tedavileri, solunum cihazına bağlı kalmak ve pulmoner emboli gibi durumlardan kaynaklanır.
• Kontraksiyon atelektazisi: Skar veya skatrizasyon atelektazisi olarak adlandırılır ve akciğerdeki fibroz doku birikiminden kaynaklanır.
• Akut atelektazi: Akciğerde gerçekleştirilen ameliyatlar veya akciğer yaralanmaları gibi nedenlerle geçici olarak oluşan atelektazilerdir.
• Kronik atelektazi: Orta lobda tümör baskısı nedeniyle oluşan orta lob sendromu ve kronik plevral inflamasyondan kaynaklanan atelektazilerdir.
• Yenidoğanda atelektazi: Yeni doğmuş bebeklerde, özellikle de prematüre doğumlarda görülen ve yaygın nedeni sürfaktan eksikliği olan atelektazi türüdür.
• Subsegmental atelektazi: Plate-like atelektazi olarak da adlandırılır ve alveollere hava giriş çıkışındaki azalmaya bağlı olarak kısmi şekilde gelişir.
• Dependan atelektazi: Fiziksel tıkayıcıların etkisiyle solunum yollarının kısmi veya tamamen tıkanmasıdır.

Yaygın görülen atelektazi türleri bunlar olmakla birlikte bazı hastalarda atelektazi tablosunu oluşturan birden fazla neden söz konusu olabilir. Belirli bir solunum yolu hastalığının etkileri, yaralanma ve tümör gibi faktörler bir arada söz konusu olduğunda hastalık birden fazla gruba girebilir. Böyle durumlarda tedavi yaklaşımı da akciğerde söz konusu olan problemler göz önünde bulundurularak belirlenmelidir.

Atelektazi Tedavisi Nasıldır?

Atelektazi nasıl tedavi edilir sorusunun en önemli yanıtı, akciğerdeki hava akışının sağlanması ve çöküntünün ortadan kaldırılmasıdır. Bunun için eğer bir fiziksel tıkayıcı varsa, bir diğer deyişle obstrüktif atelektazi söz konusu ise tıkanıklığın ortadan kaldırılması için gerekli müdahaleler yapılmalıdır. Tıkanıklık etkeni mukus birikimi ise bu salgıların seyreltilmesine yönelik ilaç tedavileri uygulanarak öksürük yoluyla atılması sağlanabilir. Mukus tıkaçlarının solunum yolundan dışarı atılması için hastalar solunum fizyoterapistlerine yönlendirilebilir. Solunum fizyoterapisi alanında yapılacak olan çalışmalar akciğer kapasitesinin yükseltilmesi ve akciğerin derin kısımlarına hava akışının rahatlatılması üzerinde oldukça etkilidir. Lineer atelektazide yaygın nedenlerden bir tanesi de enfeksiyonlardır. Bu nedenle atelektazi hastasında böyle bir enfeksiyonun tespit edilmesi halinde uygun antibiyotik tedavileri yardımıyla öncelikle enfeksiyon dindirilmelidir. Enfeksiyon tedavi edildikten sonra hava akışı rahatlayarak atelektazi ortadan kalkabilir. Ancak bazı durumlarda kalıcı etkilerin oluşabildiğinden ek tedavilere de ihtiyaç duyulabilmektedir.

Ameliyatların ardından bir komplikasyon şeklinde ortaya çıkan akut atelektazide oksijen destekleri yardımıyla tedavi uygulanabilir. Eğer solunum yoluna kaçan yabancı bir cisim söz konusu ise bronkoskopi uygulanarak bu cisim çıkarılabilir. Tümör veya fibröz doku birikimi gibi durumlarda ise tedavi genellikle cerrahi operasyonları gerektirir. Uzun süren enfeksiyonların ardından gelişen kronik atelektazilerde ise enfeksiyonun odağını oluşturan akciğer bölgesinin ameliyat yoluyla çıkarılması hem tedavi hem de enfeksiyonun tekrarlamasını önlemede etkili bir tedavi yöntemidir. Bu yaklaşımlardan da anlaşılacağı üzere atelektazi sebepleri tedavi sürecinin belirlenmesinde kilit rol oynamaktadır. Hastalarda atelektazi teşhis edildikten sonra bu durumun gelişiminde rol oynayan nedenlerin tam olarak tespit edilmesi, tedavi başarısı açısından oldukça önemlidir.

Eğer siz de atelektazi hastasıysanız kontrollerinizi düzenli olarak yaptırarak hastalığın yol açabileceği komplikasyonlardan korunabillirsiniz. Atelektazi belirtileri yaşıyorsanız ve henüz bir teşhis almadıysanız göğüs hastalıkları uzmanlarına danışarak muayeneden geçebilir ve gerekli taramalarınızı yaptırabilirsiniz.