Ultrasonografi Nedir? Hangi Hastalıklarda Kullanılır?

Ultrasonografi hızlı, radyasyon içermeyen, güvenli bir görüntüleme işlemidir. Ultrason genellikle vücudun dışından yapılır. Ancak bazı ultrason çeşitleri için USG probunun vücut içerisine yerleştirilmesi gerekebilir.

Ultrasonografi ve USG Nedir?

Ultrasonografi ya da kısaltılmış adıyla USG, ses dalgalarını kullanarak vücut içerisindeki organların görünümünü değerlendirmeye yarayan bir görüntüleme yöntemidir. Ultrason çekmek için yüksek ses dalgalarını vücuda ileten bir prob kullanılır. Bu probun vücut üzerinde belirli bölgelere konulmasıyla da ilgili bölgelerdeki yapıların görüntüsü elde edilir. Ultrasonda görüntü elde etmek için ses dalgaları kullanıldığından USG işleminde radyasyon riski yoktur. Bu nedenle ultrason bebeklerde, küçük çocuklarda ve hamilelerde gönül rahatlığıyla kullanılabilen bir yöntemdir.

Ultrason Nasıl Uygulanır?

Ultrason çekimi öncesi genellikle ek bir hazırlığa gerek duyulmaz. Hastaların ultrason randevusuna gitmeden önce rahat kıyafetler giymesi hastanın konforu açısından önerilir. Ultrason çekimi öncesi hastadan kıyafetlerini çıkararak hastane önlüğü giymesi veya kıyafetler çıkarılmadan ultrason çekilecek bölgenin açılması istenebilir. Yine ultrason çekilecek bölgedeki takıların, metal eşyaların çıkarılması gerekir. İşleme hazır hale gelen hasta muayene masasına alınır.

Çekimi yapabilmek için ultrason ile bakılacak bölgeye jel sürülür. Bu jel ses dalgalarının iletilmesi için ideal bir ortam sağlar ve hava ceplerinin oluşmasını engeller. İşlem sonrası jel peçeteyle silinerek kolayca temizlenebilir.

Çekim sırasında jelin üzerine prob adı verilen elle tutulan küçük bir cihaz konulur. Prob, ses dalgalarını vücuda iletilir ve vücuttan geri yansıyan ses dalgalarını toplayarak görüntüyü oluşturan ultrason cihazına gönderir. Ultrason cihazı da geri yansıyan ses dalgalarını görüntü haline getirir. Prob, ultrason çekilen bölgede gezdirilir ve böylece geniş bir bölge görüntülenmiş olur. Ultrason çekimi sırasında bazı önemli veya anormal yapıların görüntüsü kaydedilir ve çıktısı alınır. Bu görüntüler hastanın dosyasına eklenir.

Ultrason Hangi Hastalıklarda Kullanılır?

Ultrason çok sayıda hastalığın tanısında kullanılabildiği gibi iğne biyopsisi gibi işlemlerde rehber olarak da kullanılabilir. Ultrasonun hamilelerde kullanımı güvenli olduğundan gebelik takibi de bu yöntemle yapılabilir. Tanısal amaçla yapılan ultrason ile şu hastalıklar tespit edilebilir:

Kalp ve aort gibi ana damarlardaki yapısal bozukluklar
Safra kesesindeki tıkanıklıklar, safra taşları
Tiroidin iyi veya kötü huylu tümörleri
Karaciğer yağlanması, hidronefroz gibi abdominal (karın) organların ve böbreklerin hastalıkları
Testislerin yapısal sorunları
Memedeki iyi ya da kötü huylu kitleler
Rahim duvarında ve yumurtalıklarda kalınlaşma, kitle gibi düzensizlikler
Bebeklerde kalça, beyin ve omuriliğin değerlendirilmesi

Hamilelik ultrason işleminin sık olarak kullanıldığı bir dönemdir. Gebelikte USG şu amaçlarla kullanılabilir:

Fetüsün boyutlarını ve pozisyonunu belirlemek
Çoğul gebelik gibi durumları konfirme etmek
Gebeliğin haftasını hesaplamak
Down sendromu gibi bazı genetik sorunlara bağlı gelişebilecek ense kalınlığı gibi özellikleri değerlendirmek
Fetusun beyin, omurilik, kalp ve diğer vücut kısımlarındaki anormallikleri tespit etmek
Fetüsün içerisinde yüzdüğü amniyotik sıvının yeterli miktarda olup olmadığına bakmak

Ultrason Çeşitleri

Ultrason çeşitleri şu şekilde sıralanabilir:

1. Abdominal Ultrason
Abdominal ultrason; karın boşluğundaki majör organlar olan karaciğer, dalak, safra kesesi, pankreas ve böbreğin incelenmesi amacıyla yapılır. Abdominal ultrason ile tespit edilebilecek hastalıklar şu şekildedir:

Kan pıhtısı
Karaciğer, dalak ve böbrek gibi organlardaki büyüme
Safra taşı
Karın içinde sıvı birikmesi
Göbek fıtığı
Pankreas iltihabı (pankreatit)
Böbrek kanseri
Böbrek taşı
Apandisit
Karaciğer kanseri
Karın içi tümörler

Karın içerisinden biyopsi için örnek alınması, kist veya sıvı boşaltılması gibi işlemler içinde abdominal ultrasondan yardım alınabilir.

2. Pelvik Ultrason
Pelvik ultrason, mesanenin değerlendirilmesi amacıyla yapılır. Kadınlarda pelvik ultrasonla rahim, overler (yumurtalıklar), serviks (rahim ağzı), fallop tüpleri ve vajina da değerlendirilir. Erkeklerde ise mesaneye ek olarak prostat bezi ve seminal veziküller görüntülenir. Kadınlarda pelvik ultrasonun kullanım amaçları şu şekildedir:

Yumurtalık, rahim veya mesane kanseri
Yumurtalık ve rahimde kist, fibroid gibi iyi huylu yapıların tespiti
Kasık ağrısı, aşırı adet kanaması gibi durumların araştırılması
Fertilitenin (Kısırlığın) araştırılması ve tedavisi
Yumurtalıkların, tüplerin ve rahmin enfeksiyonu olan pelvik inflamatuar hastalığının (PIH’nın) değerlendirilmesi
Rahim kalınlaşması, yumurtalıklarda kist görünümü gibi durumların tespiti ve takibi

Pelvik ultrason, RİA (Rahim İçi Araç, spiral) takılması, endometrial biyopsi alınması gibi işlemlerde de yol gösterici olarak kullanılabilir.Erkeklerde pelvik ultrasonun kullanım amaçları ise şöyledir:

Prostat ve seminal veziküllerdeki yapısal bozuklukların, tümöral dokuların tespiti
Mesane taşı veya mesane kanseri gibi hastalıkların tanısı

3. Transvajinal Ultrason
Transvajinal ultrasonda prob, vajinal bölgeden içeri ilerletilir ve böylece ses dalgaları serviks, rahim ve yumurtalık gibi yapılara daha doğrudan iletilmiş olur. Transvajinal ve pelvik ultrason ile araştırılan durumlar benzerdir. Transvajinal yöntem, pelvik ultrasona göre daha ayrıntılı ve net görüntüler sağlayabilir.

4. Meme Ultrasonu
Memede kitle, meme cildinde ve dokusunda değişim, meme ucundan akıntı gelmesi, memede ağrı gibi şikayetlerin değerlendirilmesinde meme ultrasonu kullanılabilir. Meme ultrasonunda şüpheli bir durum görülmesi durumunda mamografiye başvurulabilir.Meme kanseri taramasında mamografi ile birlikte meme USG yapılabilir.

5. Ekokardiyografi (EKO)
Transtorasik ekokardiyografi, göğüs üzerinden kalp ve ana damarların değerlendirildiği ultrason yöntemidir. Özellikle kardiyoloji bölümünün en sık kullandığı yöntemlerden biri olan EKO ile tespit edilebilecek durumlar şu şekildedir:

Kalbin genişlemesi, kalp kasının kalınlaşması gibi kalp boyutlarındaki değişimler
Kalp kapakçıklarında yetmezlik, daralma, geri kaçırma gibi sorunların tespiti
Kalpten çıkan ana damar olan aortta yapısal anormalliklerin teşhisi
Kalbi çevreleyen sıvı, kitle gibi durumların araştırılması
Kalbin kasılma ve gevşeme fonksiyonlarının değerlendirilmesi
Kalpte kan pıhtısının varlığının incelenmesi

6. Tiroit Ultrasonu
Tiroit ultrasonu hem tiroit bezinin hem de tiroit bezinin üzerinde yer alan küçük paratiroid bezlerinin değerlendirilmesinde kullanılabilir. Tiroit ultrasonu ile tiroitteki nodül, kist ve tümör dokuları görüntülenebilir.

7. Transrektal Ultrason
Ultrason probunun anüsten içeri ilerletiliği ultrason çeşididir. Transrektal ultrason ile kalın bağırsağın bir kısmı olan rektum ve prostat değerlendirilir. Prostat büyümesinde de transrektal ultrasona başvurulur. Bu ultrason aynı zamanda prostattan biyopsi örneği almak için de kullanılabilir.

8. Beyin Ultrasonu
Kranial ultrason ya da diğer adıyla beyin ultrasonu, özellikle bebeklerde yapılan bir işlemdir. Yetişkinlerde kafatası kemikleri sertleşmiş ve kaynaşmış olduğundan ve ses dalgaları kemik arkasındaki yapıları tam göstermediğinden beyin ultrasonu yeterince iyi sonuç vermez. Ancak bebeklerde kafatası kemikleri tam olarak birleşmediğinden beyin içerisindeki majör yapıları görmek mümkün olur.

9. Renkli Doppler Ultrason
Doppler ultrasonda kırmızı kan hücrelerine yüksek frekanslı ses dalgası gönderilir. Böylece bakılan bölgedeki kan akımı değerlendirilmiş olur. Kan akımı, ultrason görüntüsünde kırmızı, mavi renklerde görülür; bu nedenle Doppler USG’ye renkli ultrason da denir. Doppler ultrasonun kullanım alanları şöyledir:

Kan pıhtıları
Bacaklardaki venöz dolaşımın bozulmasına bağlı olarak bu bölgede kan veya sıvı birikmesi (venöz yetmezlik)
Atar damarların tıkanması (oklüzyonu)
Kalp kapakçık hastalıkları
Konjenital (Doğuştan gelen) kalp anomalileri
Atar damarlarda daralma

Sıkça Sorulan Sorular

Ultrason uygulama süresi ne kadardır?
Ultrason çekiminin süresi çekilen ultrasonun çeşidine göre değişir. Ancak USG çekiminin yaklaşık olarak 10-30 dakika sürdüğü söylenebilir.

Ultrason sonucu ne zaman çıkar?
Ultrason çekildiği sırada incelenen yapılardaki bozukluklar, anormallikler çekim sırasında tespit edilir. Tespit edilen bu durumlar hemen raporlanabileceği gibi belgeleme işlemi birkaç günü bulabilir.

Ultrasona giderken aç mı gidilir?
Karaciğer ultrasonu gibi abdominal ultrason çeşitleri öncesi hastanın en az 8 saattir aç olması istenebilir. Bunun nedeni yemek sonrası mide ve bağırsak doluluğunun ultrasonda görüntü kalitesini olumsuz etkilemesidir.

Ultrason öncesinde idrara sıkışık mı olmak gerekir?
Pelvik ultrasonda daha doğru bir değerlendirme için mesanenin dolu olması gerekir. Bu nedenle hastadan işlem öncesi bol su içerek idrara sıkışması talep edilebilir.

Ultrason, hastalıkların tanısında kullanılabilecek hızlı ve güvenli bir yöntemdir. Ancak USG işlemi vücuttaki tüm yapıları ayrıntılı olarak göstermekte yetersiz kalabilir. Ayrıca ultrasonun kalitesi, çekimi yapan kişinin deneyimi ile yakından ilişkilidir. Bu nedenle deneyimli doktorların ultrason işlemini uyguladığı, gerekli durumlarda BT, MR gibi işlemler için cihazların bulunduğu donanımlı bir sağlık merkezine başvurmak faydalı olabilir.