Sperm Analizi (Spermiogram) Nedir? Nasıl Yapılır?

Sperm ya da semen testi olarak da bilinen spermiogram, erkek üreme hücresi olan spermin sağlık durumunu ve yumurtayı dölleyebilme kabiliyetinin ölçüldüğü bir tür laboratuvar testidir.

Spermiogram Nedir?

Sperm ya da semen testi olarak da bilinen spermiogram, erkek üreme hücresi olan spermin sağlık durumunu ve yumurtayı dölleyebilme kabiliyetinin ölçüldüğü bir tür laboratuvar testidir. Erkeklerde ejakülasyon (boşalma) sırasında ortaya çıkan meninin içinde sperm hücreleri bulunur. Sperm testi sayesinde meni içeriğindeki sperm hücreleri, şeker ve proteinlerden ayrıştırılarak erkeğin üreme potansiyeli değerlendirilir. Ejakülat içeriğindeki sperm sayısı, şekli ve motilitesinin (hareketlilik) ölçüldüğü spermiogram sayesinde hekim, kişinin sperm sağlığı hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olur. 

Çocuk sahibi olmak isteyen çiftlerin, 12 ay boyunca korumasız ve düzenli olarak cinsel ilişkiye girmelerine rağmen gebelik sağlayamaması durumunda infertilitenin (kısırlık) araştırılması için baba adayına ilk uygulanan testlerden biridir. Sperm testinde, sperm konsantrasyonunun 15 milyon bölü milimetre ve üzerinde olması beklenir. Ayrıca sperm hareketlilik oranı da %31'in üzerinde olmalıdır. Sağlıklı bir kişinin ejakülatında da olması normal karşılanan yapısal bozukluklara sahip sperm miktarının, normal spermlere olan oranı da semen testi sayesinde öğrenilir. Tüm bu veriler ışığında erkeğin üreme potansiyeli hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olunur. Sperm testinin nasıl yapıldığı konusuna geçmeden önce sıklıkla sorulan "Spermiogram nedir?" sorusunu yanıtlamak gerekir.

Ejakülasyon sırasında vücut dışına atılan meni ya da farklı bir deyişle semen, testislerde farklı salgı bezleri tarafından üretilen, beyaz renkli, yoğun kıvamlı ve yapışkan özelliklere sahip bir sıvıdır. Semen içinde üreme kabiliyeti olan spermler bulunur. Ayrıca spermin vajinada hareket kabiliyetini ve döllenme becerisini artırmaya yardımcı, koagülasyon maddeleri, fruktoz ve diğer kayganlaştırıcı organik maddeler de bulunur. 

Başı, kuyruğu olan ve hareket kabiliyetine sahip sperm hücreleri, ejakülatla birlikte vajina içine bırakıldığında kuyruğunu hareket ettirerek önce rahme, buradan da kadın yumurtasının döllenmek için beklediği fallop tüplerine doğru ilerler. Fallop tüplerinde yumurta ile karşılaşması durumunda fertilizasyon ya da yaygın olarak bilinen adıyla döllenme gerçekleşir. Spermiogram ya da halk arasındaki adıyla sperm testi sayesinde sperm özelliklerinin yanı sıra tüm bu sıvıların miktarı ve kalitesi de analiz edilir. 

Spermiogram testi, çiftlerin çocuk sahibi olmak istemelerine rağmen gebelik sağlayamaması durumunda hekime başvurmalarının ardından yapılır. Ayrıca geçirilen bazı enfeksiyon hastalıklarının ardından da kişinin üreme kabiliyetinin etkilenip etkilenmediğinin araştırılması için de sperm testi yapılabilir. Eğer sayı, hareketlilik ve şekil bakımından spermler yeterli düzeyde ise bu durum kişinin yüksek üreme yeteneğine sahip olduğunu gösterir.
 

Spermiogram Nasıl Yapılır?

Çiftlerin bir yıl süreyle korunmasız ve düzenli bir şekilde ilişkiye girmelerine rağmen gebelik sağlayamaması durumunda erkeğe bağlı infertilitenin araştırılması için kişiye sperm testi yapılması gerekir. 35 ve üzeri yaşlardaki çiftler için bu süre 6 aydır. Üreme problemi yaşayan çiftlerin hekime başvurmasının ardından hekim, öncelikle kişinin hikayesini dinler ve fizik muayene yapar. Ardından sperm testi yapılmasını ister. 

Spermiogram testi için kişinin testten 24 ila 72 saat öncesine kadar cinsel perhiz uygulaması gerekir. Ayrıca 2 ila 5 gün öncesine kadar alkol ve kafein gibi maddelerin kullanılmaması önerilir. Eğer kişi, bitkisel çay ya da diğer bitkisel tedavi ürünleri ya da hormon ilaçları kullanıyorsa hekim kontrolünde bırakılması gerekebilir. Spermiogram için örnek verilmeden önce idrar, tamamen yapılmalıdır. Meni örneğinin verileceği kabın iç kısmına temas edilmemeli, mastürbasyon sırasında kayganlaştırıcı vb. hiçbir materyal kullanılmamalıdır. Sperm kalitesini, dolayısıyla test sonucunu direkt olarak etkileyen bu etkenlerin varlığında testin tekrarlanması gerekir. İyi bir meni örneği alınabilmesi için ejakülasyon, testin yapılacağı hastane içinde gerçekleştirilmelidir. 

Bu konuda zorluk çeken bireyler için ise ejakülasyon evde yapılabilir. Mastürbasyon ile sperm örneği verilememesi durumunda hekim, kişiye spermlerin doğal yapısına zarar vermeyen özel bir prezervatif vererek ilişki ile sperm örneği alınmasını sağlayabilir. Ancak meni, steril bir kaba koyulmalı ve vücut sıcaklığına yakın bir ortamda tutularak en fazla 1 saat içinde laboratuvara teslim edilmelidir. Laboratuvarda özel cihaz ve boyama teknikleriyle meni içeriğindeki sperm hücreleri sayı, şekil ve hareketlilik açısından mikroskop altında değerlendirilir. Erkeğe bağlı kısırlığın anlaşılması için bu faktörlerin test edilmesi son derece önemlidir. Hekim, gerektiğinde doğru bir analiz için farklı günlerde testin üç kez tekrarlanmasını talep edebilir.
 

Spermiogram Sonuçları Nasıl Değerlendirilir?

Sperm testi için verilen meni örneği hacminin 1.5 ila 6 ml. aralığında olması gerekir. Bu değerin altındaki meni örneğinin doğru şekilde test edilebilmesi mümkün değildir. 6 ml. ve üzerindeki meni hacmi ise ejakülatta fazla sıvı olduğunun göstergesidir. Bu da sıvıya oranla üreme hücresi olan sperm miktarının az olduğunun işaretidir. Farklı bir deyişle test sonucunda sperm sayısının bir mililitresinde 15 milyondan fazla sperm olması gerekir. Ayrıca pH oranının da 7.2 ila 8.0 aralığında olması beklenir. 

Sperm testi sırasında elde edilen örneğin yoğun kıvamlı olması fakat 20 dakika kadar sonra daha sıvı kıvama gelmesi gerekir. Sıvılaşmayan semen, sperm hareketliliğini bozarak spermin, yumurtaya ulaşmasına engel olabilir. Spermin yumurtayı dölleyebilmesi için ise ejakülasyon sonrasındaki ilk bir saat içinde sperm motilitesinin %50'nin üzerinde olması gerekir. 

Spermiogram testinin normal değer aralıkları, şekil açısından %3 ila %4, canlılık açısından %55 ila %63, hareketlilik açısından %31 ila %34'tür. Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü'nün 2010 yılında yayınladığı kriterlere göre total sperm sayısının 39 milyon/ml'den fazla ve lökosit miktarının da 1 milyon/ml'den az olması gerekir. Spermiogram testinin temel değerlendirmesi yaklaşık 1 saat içinde sonuçlansa da morfolojik değerlendirme için sperm hücrelerinin boyanması ve mikroskop altında değerlendirilmesi gerekir. Yapısal özellik ve şekil bozukluklarının da değerlendirildiği bu işlemin sonuçlanması yaklaşık 24 saat sürer. Sperm testi sonrasında kişi şu tanılardan birini alır:

• Normospermi: Sperm hücreleri tüm kriterler açısından sağlıklıdır.
• Oligospermi: Semen içindeki sperm hücresi miktarının sayıca az olduğunu ifade eder.
• Azospermi: Meni içeriğinde hiç canlı sperm bulunmaması durumudur.
• Oligoastenospermi: Sperm sayısının az ve hareketliliğinin düşük olduğunu gösterir.
• Teratospermi: Normal şekle sahip sperm hücresi miktarının az olduğunu ifade eder.
• Astenospermi: Sperm hareketliliğinin referans aralığından az olması durumudur.

Meni örneğinde hiç sperm bulunamaması (azospermi) durumunda üremeye yardımcı tüp bebek tedavisinde kullanılan mikroenjeksiyon işlemi için TESE (testiküler sperm ekstraksiyonu) yöntemi ile sperm elde dilebilir. Tüp bebek tedavisi ile gebeliğin sağlanabilmesi için tek bir sperm hücresi bile yeterli olabilir. TESE yönteminde, testisten biyopsi ile sperm elde edilir. Genel anestezi altında, yapılan TESE işleminde kişinin testisi cerrahi yöntemlerle açılır ve farklı bölgelerden doku örnekleri alınır. İşlem sonrasında kişi 2-3 saat gözlem altında tutulduktan sonra istirahat etmesi için eve gönderilebilir. 

Mikro TESE yönteminde ise sperm arama işlemi, mikro cerrahi yöntemleriyle mikroskop altında yapılır. Bir diğer yöntem ise TESA'dır. TESA (testiküler sperm aspirasyonu) işlemi, lokal anestezi ya da sedasyon uygulanarak ameliyathane ortamında yapılır. Testislere iğne yerleştirildikten sonra özel bir cihaz yardımıyla meni aspire edilir. İşlem sonrasında testislere soğuk kompres yapılır. Hekim gerekli gördüğünde ağrı kesici ilaçlar reçete edebilir. Ayrıca TESE, mikro TESE ve TESA işlemlerinde sonra hekimin belirlediği süre boyunca cinsel perhiz uygulanması gerekir.