COVID-19 Aşıları ve Yan Etkileri

2020 yılı Mart ayında tüm dünyada pandemi ilan edilmesinin ardından koronavirüs hastalığına (COVID-19) karşı aşı üretme çalışmaları da hız kazandı. Günümüzde ülkemizde de uygulanan bu aşıların birçok farklı çeşidi olup şu anda sadece iki çeşidi uygulanmaktadır. Koronavirüs aşıları genellikle iki doz halinde yapılır ve iki doz arasında yaklaşık 4 hafta olması önerilir.

Covid-19 Aşısı Çeşitleri

Dünyada dört farklı korona aşısı tipi mevcut olup, ülkemizde inaktif ve mRNA aşıları kullanılmaktadır. Türkiye’de ve diğer ülkelerde kullanılan koronavirüs aşı çeşitleri şunlardır:

• İnaktif ya da Zayıflatılmış Virüs Aşıları: Virüs etkisinin inaktive edilmesi ya da zayıflatılması ile hazırlanır. İnaktif koronavirüs aşısı, zayıflatılmış virüsler ile oluşturulduğu için hastalığa neden olmadan vücudun bağışıklık sisteminin virüse karşı hazırlanmasına katkıda bulunur. Ülkemizde de uygulanan Sinovac firması tarafından üretilen CoronaVac aşısı inaktif aşı olup bu sınıfta yer alır. İnaktif aşılar iki doz şeklinde yapılır.
• RNA ve DNA Aşıları: Hastalığa neden olan virüsün genetik materyali kullanılarak geliştirilmiştir. Bu tip koronavirüs aşıları vücuda enjekte edildiği zaman güvenli bağışıklık yanıtının oluşmasını sağlar. Vücudun protein üretmesine katkıda bulunarak hastalığa karşı koruma sağlar. Ülkemizde de kullanılan Pfizer/BioNtech firmaları tarafından üretilen “BNT162b2” isimli mRNA aşısı bu sınıfta yer alır. ABD’de Moderna firması tarafından üretilen mRNA aşısı da aynı şekilde bu aşı tipine örnektir. mRNA aşıları iki doz şeklinde yapılır.
• Protein Bazlı Aşılar: Covid-19 hastalığına sebep olan virüsün protein yapısını taklit eden zararsız protein parçalarından üretilir ve hastalığa karşı güvenli bağışıklık yanıtının oluşmasını sağlar.
• Viral Vektör Aşılar: Hastalığa neden olmayan güvenli virüsün, koronavirüs proteinlerini üretmesi amacıyla üretilir. Vücutta koronavirüs hastalığına karşı güvenli bağışıklık yanıtının oluşmasına yardımcı olur. Gamaleya tarafından üretilen Sputnik V ve Oxford Üniversitesi ile AstraZeneca tarafından üretilen ChAdOx1 nCoV-19 isimli covid-19 aşıları bu grupta yer alır.

Covid-19 Aşılarının Yan Etkileri

Yapılan çalışmalarda koronavirüs aşısı yan etkileri araştırılmış ve piyasada kullanılan aşıların çok önemli yan etkileri olmadığı ya da bu etkilerin çok nadir vakalarda görüldüğü sonucuna varılmıştır.

• BioNtech Aşısı Yan Etkileri: BNT162b2 isimli Pfizer-BioNtech aşısı yaptıran kişilerde kol ağrısı ve kolda dokunmaya karşı hassasiyet gibi semptomlar sık görülmüştür. Halsizlik, yorgunluk, baş ağrısı, aşı yapılan yerde şişme ve sıcaklık hissi gibi semptomlar nadir görülmüştür. Eklem-kas ağrısı, bulantı, üşüme ve titreme, ishal, koltuk altı bezlerinde şişme, aşı yerinde morarma ya da kaşıntı, alerji gibi yan etkilere de çok nadir sıklıkta rastlanır. İkinci doz aşı sonrasında yan etkilerin görülme sıklığı artmakla beraber aşının önemli bir yan etkisinin olmadığı bilinir.
• Sinovac Aşısı Yan Etkileri: Ülkemizde Sinovac olarak bilinen CoronaVac isimli inaktif covid-19 aşısı uygulanan kişilerde en sık görülen yan etkiler, baş ağrısı, uyku hali, yorgunluk, bulantı ve kusmadır. Yapılan çalışmalarda inaktif aşının yaşamı tehdit eden önemli bir yan etkisinin olmadığı görülmüştür. Aşı sonrası alerjik reaksiyon da çok nadirdir. Ayrıca ateş, kas ağrısı ve baş dönmesi gibi yan etkileri de nadir de olsa görülebilir.

Koronavirüs aşısı yan etkileri genellikle günlük hayatı etkilemeyecek düzeyde olup birkaç gün içerisinde geçmesi beklenir. Aşı sonrası karşılaşılabilen yan etkiler genellikle şunlardır:

• Aşı yapılan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik,
• Yorgunluk, halsizlik,
• Baş ağrısı,
• Kas ağrısı,
• Titreme,
• Ateş,
• Bulantı,

Kolda oluşan yan etkileri azaltmak için kol etrafına temiz, soğuk ve ıslak bir bez sarılabilir. Kol egzersizleri ve aşı yapılan kolun kullanılması da ağrıyı hafifletir. Ayrıca ateş olması durumunda bol sıvı tüketilmesi ve ince kıyafetler giyilmesi rahatsızlığı azaltır. Korona aşısı yapılan bölgede kızarıklık ya da hassasiyetin 24 saat geçmesine rağmen hafiflememesi, daha da kötüleşmesi ya da aşı sonrası birkaç gün geçmesine rağmen rahatsızlık veren semptomların devam etmesi durumunda mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulması gerekir. Günlük hayatı etkileyecek semptomların ortaya çıkması durumunda istirahat edilmesi, iyileşme sürecinin hızlanması açısından tavsiye edilebilir.

Covid-19 Aşısı Sonrası Banyo Yapılabilir mi?

Korona aşısı sonrasında sağlık çalışanları tarafından genellikle 24 saat duş alınmaması ve aşı bölgesine su temasından kaçınılması önerilir. Bunun sebebi, su yoluyla enjeksiyon bölgesine bulaşabilecek bakterilerin enfeksiyon oluşturmasının önüne geçmek olsa da yapılan çalışmalarda aşı sonrası banyo yapmanın veya duş almanın herhangi bir sakıncasının olmadığı görülmüştür. Yine de temizliğinden emin olunmayan sular ile banyo yapılmaması ciltte oluşabilecek enfeksiyonları önlemek için yeterlidir.

Hangi Aşı Tercih Edilmeli?

Türkiye’de uygulanan iki tip aşı bulunur. Bunlardan birisi Çin kökenli Sinovac firması tarafından geliştirilen CoronaVac isimli inaktif aşı, diğeri ise Alman kökenli BioNtech ve Pfizer tarafından ortak olarak geliştirilen BNT162b2 isimli mRNA aşısıdır.
Covid-19 aşı türleri arasında yer alan CoronaVac gibi inaktif aşılar, virüslerin inaktive edilmesi ya da zayıflatılması ile üretilir. Bu yöntem bazı çocukluk çağı aşılarında da kullanılır. Uzun süreli araştırmalar yapılan inaktif aşıların yan etkisi nadiren görülmekte olup, özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan veya kronik hastalığı olan kişiler için önerilebilir.

mRNA aşıları ise özellikle son yıllarda üzerinde çalışılan bir teknik ile üretilir ve inaktif aşılara göre nispeten yenidir.

Yan etki profiline bakıldığında inaktif aşı daha güvenli olsa da mutasyon koruyuculuk oranı olarak mRNA aşısı ön plana çıkmaktadır. Ancak yapılan çalışmalarla bile aşılardan birisinin diğerine üstünlüğünü ortaya koymak imkansıza yakındır. Bunun temel sebebi her kişinin aşıya vereceği yanıt farklılığıdır. Dolayısıyla bağışıklığı zayıf, ek kronik hastalığı, emzirme ya da gebelik durumu olan kişilerin aşı yaptırmadan önce hekime danışmaları önerilir. Güvenlik ve etkinlik açısından iki aşının da faz 3 çalışmaları yapılmış olup aşılara, Dünya Sağlık Örgütü tarafından acil kullanım onayı verilmiştir. Bu da güvenlik ve etkinlik açısından iki aşının da benzer özelliklere sahip olduğu anlamına gelir.

Covid-19 Aşıları Ne Kadar Süre Etkili?

Koronavirüs aşıları piyasaya sunulmasının ardından yeterince zaman geçmediği için aşıların, henüz ne kadar süre ile etkili olduğu bilinmemektedir. Ancak bu konuda araştırmalar devam etmekle birlikte mevcut veriler ışığında Covid-19 hastalığı geçiren kişilerin bir süreliğine hastalığa karşı bağışıklık kazanması, aşıların da benzer süre ile koruma sağlayacağına işaret eder.
ABD’de Moderna tarafından geliştirilen mRNA aşısı ile ilgili yapılan araştırmalarda ikinci dozdan 6 ay sonra bile aşının koruyucu etkisinin % 94 oranında devam etmesi; özellikle Pfizer-BioNtech aşısının da benzer şekilde koruyuculuğunun olacağını düşündürür.

Aşıların etkileri halen araştırma aşamasında olduğu için ikinci doz aşıdan sonra bile özellikle kalabalık veya kapalı ortamlara girildiğinde maske kullanılması, sosyal mesafeye uygun bir şekilde diğer insanlarla en az iki metre mesafe bırakılması, el hijyenine dikkat edilmesi önem arz eder. Ayrıca yapılan araştırmalarda aşıların ikinci dozu yapılmış olsa bile vücutta bağışıklık yanıtının oluşması ortalama iki hafta sürer. Dolayısıyla bu süre içerisinde maske, sosyal mesafe ve hijyen kurallarına mutlaka uyulması gerekir.

Covid-19 aşı çeşitleri ve yan etkileri hakkında ayrıntılı bilgi almak için sağlık kuruluşlarına başvurabilirsiniz. Sağlıklı günler dileriz.