Demans (Bunama) Nedir? Demans Belirtileri ve Tedavisi

Demans, toplumda bunama hastalığı olarak bilinen bir rahatsızlıktır. Demans hastalarında öğlen yediği yemeği hatırlayamamaktan kişilik değişimine, en yakınlarını tanıyamamaktan tek başına giyinememeye çok geniş yelpazede sorunlar görülebilir. Demans ne demek? Yaşlılık demansı neden olur? Bunama tedavisi nasıldır? Tüm bu soruların cevabını yazının ilerleyen bölümlerinde bulabilirsiniz.

Demans Nedir?

Demans, bilişsel fonksiyonlardaki bozulmadır. Demansta beynin bilişsel fonksiyonlarından olan hafıza oluşturma, dil, düşünme, yargıya varma ve davranış gibi becerilerde problemler oluşur. Bu problemler demans hastasının günlük yaşamına devam etmesini zorlaştıracak ölçüye ulaşabilir. Bazı demans türlerinde hastalarda kişilik değişimi de gözlenebilir. Demans tek bir hastalık değildir. Birçok farklı rahatsızlık demans oluşumuna yol açabilir. Demans hastası kişilerde bilişsel bozukluklar hafiften ağıra kadar farklı düzeyde olabilir.

Bazı demans türleri ilerleyici özelliktedir yani zamanla daha kötüye gider. Bazı demanslar ise tedavi edilebilir ve hastalığın ilerlemesi kontrol altına alınabilir.

Demans Nedenleri Nelerdir?

Demans hastalığı, beyindeki sinir hücrelerinin ve bu hücreler arasındaki bağlantıların kaybolmasıyla oluşur. Bu duruma yol açan rahatsızlıklara nörodejeneratif hastalıklar denir. Alzheimer hastalığı, vasküler problemler, Parkinson hastalığı gibi rahatsızlıklar nörodejeneratif hastalıklara örnek olarak verilebilir. Nörodejeneratif hastalıktan etkilenen bölgeye göre de hastalarda farklı farklı demans belirtileri ortaya çıkabilir.

Demansa neden olan durumlar:

Alzheimer Hastalığı: Alzheimer hastalığında beyinde protein birikimi olur. Bu protein birikimi, beyindeki nöronların (sinir hücrelerinin) ve nöronlar arasındaki bağlantıların bozulmasına yol açar. Etkilenen nöronların olduğu beyin bölgesi işlevini tam olarak yerine getiremez ve demans oluşur.
 
Vasküler Demans: Beyne kan akışını sağlayan damarlarda meydana gelen problemler vasküler demansa yol açar. Vasküler demansta problem çözmede zorluk, yavaş düşünme ve odaklanma problemleri, hafıza kaybına göre daha belirgindir.

Lewy Cisimcikli Demans: Lewy cisimcikleri, beyinde anormal yapılı proteinlerin bir araya gelerek oluşturduğu balon benzeri yapılardır. Lewy cisimciklerine, Alzheimer ve Parkinson hastalıklarında da rastlanılabilir. Lewy cisimcikli demansta hastalar odaklanma ve dikkat problemi yaşayabilir, görsel halüsinasyonlar görebilir.

Frontotemporal Demans: Frontal ve temporal beyin loblarında meydana gelen hasar frontotemporal demans oluşumuyla sonuçlanabilir. Beyindeki bu iki lop başlıca kişilik, davranış ve dil ile ilgilidir. Dolayısıyla frontotemporal demans hastalarında kişilik değişimi, davranış bozuklukları, düşünme ve karar vermede sorun gibi belirtiler görülebilir.

Karışık Demans: Hastalarda birden fazla demans türü birliktelik gösterebilir. Örneğin bir hastada Alzheimer, vasküler ve Lew cisimcikli demans birlikte bulunabilir.

Huntington Hastalığı: Genetik bir hareket bozukluğu olan Huntington hastalığında, beyin ve omurilikte hücre kaybı olur.  Huntington hastaları genç yaşta demans sorunuyla karşılaşabilir. Erken başlangıçlı demans, Huntington hastalarının yaşamını ciddi ölçüde zorlaştırır.

Travmatik Beyin Hasarı: Travmaya bağlı beyin yaralanmaları da demansa yol açabilir. Özellikle futbol, boks gibi spor branşlarında kafa bölgesine sürekli darbe alınması beyin yapısında bozulmalara neden olabilir.

Creutzfeldt-Jakob hastalığı: Prion adı verilen anormal yapılı proteinlerin beyin hasarı yaptığı Creutzfeldt-Jakob hastalığı da demans sebepleri arasındadır.

Parkinson Hastalığı: Parkinson hastalığı zaman içerisinde demans gelişimine yol açabilir.

Enfeksiyonlar, metabolik hastalıklar, vitamin eksiklikleri, beyin kanamaları, beyin tümörleri gibi pek çok durum hastalarda demans benzeri belirtilerin oluşmasına yol açar. Hastalarda altta yatan sorunun giderilmesi ile demans belirtilerinde hafifleme görülür.

Demans ve Alzheimer’ın Farkı Nedir?

Demans, Alzheimer hastalığının sonucunda oluşan bir durumdur. Alzheimer hastalığında beyinde “beta amiloid” ve “tau proteini” olarak adlandırılan maddeler birikmeye başlar. Biriken bu maddeler zamanla beyin hücrelerine ve hücreler arasındaki bağlantılara zarar verir. Sonuç olarak da demans oluşur. Alzheimer hastalığı, demansın en sık görülen sebebidir. Ancak demans farklı hastalıklara bağlı olarak da oluşabilir.

Demans Belirtileri Nelerdir?

Demans başlangıcında  hastalar şu semptomlar görülebilir:

 Değişime Adapte Olamama: Çevrede, günlük planda meydana gelen değişikliklere uyum sağlamamak

 Yeni Olayları Hatırlayamama: Yıllar öncesinde yaşanan olayları net bir biçimde hatırlamak ancak gün içerisinde yapılan işleri hatırlamakta zorlanmak

 Konuşurken Problem Yaşama: Konuşma esnasında doğru kelimeyi bulamamak

 Olayları Takip Edememek: Birinin anlattığı bir hikayeyi veya birinin yaptığı tarifi anlamakta zorlanmak

 Ruh Hali Değişimleri: Üzüntü, öfke, hüsran gibi ruh hallerine bürünmek

 İlgilenmemek: Daha önceden sevilerek yapılan aktivitelere, hobilere karşı ilgiyi kaybetmek

 Demans hastalığı belirtileri zaman içerisinde ilerleyebilir. Hastalar; konfüzyon olarak adlandırılan yerlerin, kişilerin, olayların hatırlanamadığı bir duruma geçebilir. İleri evre demans hastaları en yakınındaki kişilerin dahi kim olduğunu unutabilir. Zihinsel işlevlerdeki bozulma yeme içme gibi basit günlük aktivitelerin yapılmasını zorlaştırabilir.
 
 Demans Evreleri

Demans çoğu zaman ilerleyici bir özellik gösterir. Dolayısıyla hastada erken evrede görülen semptomlar zamanla daha şiddetli hale gelir. Her hastadaki ilerleme hızı ve şekli farklı olsa da demans genel olarak 4 evreye ayrılır. Bu evreler:

Hafif Bilişsel Bozukluk: Özellikle yaşlı hastalarda hafif bilişsel bozukluk görülebilir. Bu durumda kişilerde kısa dönemi kapsayan hafıza kayıpları, kelimeleri hatırlayamama gibi sorunlar görülebilir. Ancak hafif bilişsel bozukluk demansa veya başka bir bilişsel rahatsızlığa ilerlemez.

Hafif Evre Demans: Demans hastaları hafif evredeyken kendi başlarına yaşayabilir, günlük işlerini tek başına halledebilir. Bu evredeki hastalarda yakın döneme ait hafıza kayıpları görülebilir. Hastaların ruh halinde depresyon ve öfke fark edilebilir. Hastalar sürekli aynı yere koyduğu eşyaların yerini unutabilir, karmaşık işleri yaparken zorlanabilir. Hastalar duygu ve düşüncelerini ifade etmekte sorun yaşayabilir.

Orta Evre Demans: Orta dereceli demans hastaları günlük işlerini tek başına yapmakta zorlanabilir ve bir yakınının yardımına ihtiyaç duyabilir. Bu evredeki hastalarda hafıza kaybı kısa dönemi kapsamaktan çıkıp daha eski tarihlere kadar uzanabilir. Hastalar banyo yapma, giyinme gibi ihtiyaçlarını tek başına gideremez. Orta seviye demansı olan hastalarda kişilik değişimleri daha belirgin hale gelir. Bu hastalar çevreyi, kişileri tanımakta problem yaşar.

İleri Evre Demans: Demans hastalığı son evresi, bilişsel fonksiyonların en aza indiği evredir. Bu evreye ulaşan hastalar yürüme, yutma ve mesane kontrolü gibi temel vücut fonksiyonlarını dahi yapamaz hale gelir. Bu hastaların yanında sürekli olarak birinin kalması gerekir. Demans ileri evre olduğunda hasta çevresiyle iletişim kuramaz.

Demans Türleri Nelerdir?

Demans çeşitleri, beyindeki hasara neden olan hastalığa göre birbirinden ayrılmıştır. Demans tipleri:

• Alzheimer hastalığı,
• Vasküler demans,
• Parkinson hastalığı,
• Frontotemporal demans,
• Lewy cisimcikli demans olarak sıralanabilir.

Demans Tedavisi Nasıldır?

Demans tanısı koymak her zaman çok kolay olmayabilir. Zihinsel işlevleri ölçmek için kullanılan demans testi gibi anket incelemeleri tanısal değere sahip değildir. Bunun yerine hastalar bilişsel, psikolojik ve fiziksel olarak değerlendirilerek doğru tanıya gidilmeye çalışılır. Hastanın düşünme, karar verme, konuşma, çevresini tanıma, iletişim kurma gibi pek çok becerisi değerlendirilerek hastada demans varlığı araştırılır.

Çoğu demans türünün tedavisi yoktur. Dolayısıyla demans tedavisinde asıl amaç hastadaki semptomların kontrol altına alınması ve böylelikle hastanın yaşam kalitesinin artırılmasıdır. Alzheimer’a bağlı oluşan demans tedavisinde, kolinesteraz inhibitörleri ve memantin gibi ilaçlar kullanılabilir.

Hastanın eşlik eden depresyon, halüsinasyon, uyku bozukluğu gibi sorunları varsa bu sorunlara yönelik ilaçlar da tedaviye eklenebilir. Demans hastalarının daha rahat bir yaşam sürebilmesi için çevre düzenlemesi yapmak gerekebilir. Örneğin ev içerisinde hastanın düşmesine yol açabilecek eşyalar ortadan kaldırılabilir. Bazı durumlarda anahtar, bıçak gibi eşyaların da güvenlik nedeniyle hastanın ulaşamayacağı noktalara koyulabilir.

Demans ya da halk arasındaki adıyla bunama hastalığı özellikle ileri yaş hastalarda yaygın görülen ciddi bir sorundur. Hastadaki belirtilerin erken dönemde fark edilip doktora başvurulmasıyla demansın ilerlemesi kontrol altına alınabilir. Böylece hasta daha uzun süre kendi başına ihtiyaçlarını giderebilir, diğer kişilere olan bağımlılığı azalır. Hastalarda demans başlangıcı fark edildiğinde mutlaka bir sağlık merkezine gidilmesi ve gerekli kontrollerin yaptırılması gerekir.