Böbrek Naklinden Sonra Takip ve Yaşam Nasıl Olur?

Böbrek naklinin başarılı olarak değerlendirilmesi için sadece, ameliyat süreci kadar böbrek nakil sonrası takip süreci de çok önemlidir.

Böbrek Nakli Nedir? 

Böbrekler kanda bulunan zararlı maddeleri süzen ve idrarla vücuttan uzaklaştıran, kandaki asit-baz dengesini koruyan hayati organlardır. Yaşamı idame ettirmek için tek böbreğin çalışması yeterlidir. Ancak her iki böbreğin işlevinin kalıcı olarak bozulması kronik böbrek yetmezliği olarak tanımlanır. Kronik böbrek yetmezliğinde kişinin yaşamsal faaliyetlerinin sürdürülebilmesi için düzenli olarak diyalize gitmesi gerektirir.

Diyaliz, böbreklerin işlevinin yalnızca bir kısmını karşılayabilir. Böbrek yetmezliği derecesine göre hastalar haftada 2 veya 3 kez diyalize girmek zorunda oldukları için yaşam kaliteleri azalır ve diyetlerinde kısıtlamalar yapmak zorunda kalırlar. Diyalize ek olarak düzenli ilaç kullanmaları, böbrek işlevlerinin yetersizliğine bağlı eksiklikleri dışarıdan tamamlamaları gerekir. 

Böbrek nakli, daha yüksek yaşam kalitesi ve ömür süresi sağlayan tek kronik böbrek yetmezliği tedavi yöntemidir. Son dönem böbrek yetmezliği tanısı alan bireyler, nefroloji uzmanı tarafından organ nakli merkezine yönlendirilir. Burada nefroloji uzmanı, hastayı böbrek nakline uygunluğu açısından değerlendirir. 

Hekim, öncelikle canlı bağışçı açısından hastayı sorgular. Hastanın anne, baba ve çocuk gibi birinci derece yakınlarından, kardeş torunu, amca çocuğu gibi dördüncü derece akrabalarına kadar uygunluk araştırılır. 

Canlı vericili böbrek nakli şansı olmayan hastalar diyalize başlatılır ve hemen ardından kadavra listesine alınır. Kadavra, beyin ölümü gerçekleşmiş kişileri tanımlar. Beyin ve beyin sapı fonksiyonlarının geri dönüşümsüz olarak yitirmiş hastaların iyileşme, tekrar hayata dönme şansları bulunmadığından tıbben ölü olarak kabul edilir. 

Beyin ölümü gerçekleşen kişilerin hayati organları da tüm tıbbi desteğe rağmen zaman içinde fonksiyonlarını kaybeder. Bu yüzden beyin ölümü gerçekleşen kişilerin ailelerinin organ bağışı konusunda hızla karar vermesi, diğer insanların iyileşmesi ve yaşama tutunmaları için son derece önemlidir. Beyin ölümü gerçekleşen kişilerden alınan böbrek gibi organların bağışlanması, vücut bütünlüğünü bozmaz. İşlem, canlı bireylere yapılan operasyonlar gibi titizlikle gerçekleştirilir ve ameliyatın ardından vücut cerrah tarafından dikilerek kapatılır.

Çapraz Böbrek Nakli Nedir?

Kendi yakınından böbrek alma şansı olmayan umutsuz iki ya da üç çiftin karşılıklı böbreklerini paylaşarak sağlıklı nakil olma şansını yakalamasına çapraz böbrek nakli denir. Çapraz böbrek nakli “böbrek kardeşliği” olarak da anılmaktadır.

• Alıcı ve verici arasındaki kan grubu uyumsuzluğu: Canlı vericiden böbrek nakli için alıcı ve verici arasında kan grubunun uyması gerekmektedir. Örneğin Alıcı A kan grubuna sahip, verici ise B kan grubuna sahipse nakil gerçekleşemez. Nakil gerçekleşmesi için vericinin kan grubunun ya A ya da O olması gerekir.
• Kanındaki antijen sebebi ile yakınından böbrek alınamaması (kros tetkiklerinin uyumsuz olması): Kros tetkikleri (crossmatch testi) uyumsuz çıkması, şiddetli rejeksiyon (organ reddi) gözlenmesine neden olan bir durumdur. Çapraz nakil programımızda kayıtlı olan çiftler, kan grubu, yaş, cinsiyet değerlerine göre eşleştirilebilmektedir. Çiftlerin doku ve kros tetkikleri uygun çıkar ise çiftler tanıştırılır.

Her iki tarafın değişecekleri böbreklerin yaş, doku uyumu gibi önemli noktalarda dengeli olması gereklidir. Çiftlerin hastalarının ve vericilerinin kabulü ile çapraz böbrek nakli başarı ile gerçekleştirilebilmektedir.

Örneğin alıcının A vericinin O kan grubuna sahip olduğu ve alıcıdaki antikor yüksekliği sebebi ile kan grubu uymasına rağmen yakınından böbrek alamayan bir çifti düşünelim. Bu çift çapraz listede 0 kan grubu olup vericisi A kan grubu olan bir çift ile böbrek kardeşi olabilmektedir. Bu sayede çapraz nakil listesinde en zor eşleşme bulunan 0 kan grubu olan alıcılar için bu yolla eşleşme sağlanabilmektedir.

Kimler Böbrek Bağışçısı (Verici) Olabilir?

Öncelikle sağlıklı tek böbreğin, vücudun tüm gereksinimlerini normal bir şekilde karşılayabileceği bilinmelidir. Kişinin böbreğini bağışlamaya karar vermesi durumunda donör (verici/bağışçı) üzerinde ayrıntılı taramalar yapılır. 

Fizik muayene, kan, bakteriyolojik ve radyolojik incelemelerin yanı sıra kişinin genel sağlık durumunun belirlenmesi için ultrasonografi, elektrokardiyografi, BT gibi ek testler de yapılabilir. Yapılan değerlendirmelerin kriterleri karşılaması durumunda organ bağışı kabul edilir. 

Kişinin böbreğini bağışlaması için üst yaş sınırı bulunmasa da 65 yaş ve üzeri kişilerin diğer tüm organları gibi böbrekleri de yaşlandığı için fonksiyon bozuklukları oluşabilir. Bu nedenle 65 yaş üzerindeki bağışçılardan zorunda kalınmadıkça böbrek bağışı kabul edilmez.  18 yaşından küçük kişilerin ise canlı böbrek bağışı yapmalarına izin verilmez. 

Yapılan incelemeler neticesinde böbrek bağışına uygun bulunan kişilerin daha önceden böbrek hastalığı geçirmiş olması, hipertansiyon ya da diyabet hastası olması durumunda bağış kabul edilmez. 

Böbrek vericisi olan kişinin ailesinde böbrek yetmezliği bulunması durumunda böbrek, ancak 30 yaşından büyük ve ilgili hastalığa dair hiçbir belirti göstermeyen kişilerden alınabilir. Böbrek bağışı için önem arz eden bir diğer unsur da donör ve alıcı arasındaki kan uyumudur. 0 kan grubuna sahip olan kişiler, 0, A, B ve AB kan grubundan olan alıcılara böbreğini verebilir.  AB kan grubuna sahip olan alıcı ise tüm kan gruplarından böbrek alabilir.

• 0 Kan Grubu: 0 kan grubuna sahip kişilerden böbrek alabilir. 0, A, B, AB kan gruplarına organ bağışlayabilir.
• A Kan Grubu: A ve 0 kan grubuna sahip kişilerden böbrek alabilir. A ve AB kan gruplarına organ bağışında bulunabilir.
• B Kan Grubu: B ve 0 kan grubuna sahip kişilerden böbrek alabilir. B ve AB kan gruplarına organ bağışlayabilir.
• AB Kan Grubu: 0, A, B AB kan grubuna sahip kişilerden böbrek alabilir. Yalnızca AB kan grubuna bağışta bulunabilir

Böbrek vericisi ile donör arasında kan grubu uyumu olması durumunda doku uyumu araştırılır.  Kişilerin dokuları arasındaki benzerliğin araştırıldığı aşamada dokuların birbirine olan benzerliği nakledilen böbreğin, alıcının vücudu tarafından reddedilme olasılığını düşürür. Tek yumurta ikizleri arasında doku uyumsuzluğu söz konusu değildir.

Hastanın anne veya babasından alınan böbreğin hastanın vücudu tarafından kabul edilmesi ise kısmen gerçekleşir. Kardeşler arasında gerçekleştirilen böbrek nakillerinde ise tam uyum ya da orta derecede uyum görülebilir. Tüm bunların yanı sıra doku uyumsuzluğu bulunan kişiler arasında da böbrek nakli yapılabilir.  Ancak doku uyumsuzluğu bulunan nakil tiplerinde alıcının vücudunun yeni böbreği ilerleyen yıllarda reddetme riski daha fazladır.

Böbrek Nakil Şartları Nelerdir?

Son dönem böbrek yetmezliği (böbreklerin süzme hızının %10’unun altına düşmesi) tanısı konulmuş her hasta böbrek nakli için değerlendirilir, çünkü bu evrede hastanın böbrek işlevleri kalıcı olarak bozulmuş ve hastanın hayatını tehlikeye sokmaya başlamış demektir.

Diyalizde geçirilen 1 yıl, hastaları 3-4 yıl sürede olacak kadar yıpratabilir. Bu sebeple mümkün olan en kısa sürede nakil olunması önerilmektedir.

Böbrek yetmezliği gelişen hastalarda en ideal tedavi şekli, diyalize hiç başlamadan canlı vericiden böbrek nakli yapılmasıdır. Nakil sonrası vücutta sürekli kandaki toksik maddeleri süzen bir böbrek bulunmasının haftada üç kez hemodiyaliz tedavisi olmak ile kıyaslandığında sağlığın korunması açısından önemi kolaylıkla anlaşılabilir.

Böbrek hastalarının vücutları diyaliz tedavisi altındayken yıpranır ve hatta zaman içinde ileri sağlık problemleri gelişmesi sebebiyle nakil olamayacak hale gelmeleri söz konusu olabilir. 

Hangi Durumlarda Böbrek Nakli Yapılamaz?

• Böbrek yetmezliği herhangi başka bir tedavi yöntemi ile tedavi edilebilir durumdaysa
• Böbrek naklinin gerçekleştirileceği dönemde hastanın aktif bir enfeksiyonu varsa
• Kısa süre önce ortaya çıkan ve tedavi edilemeyen malign kanser hastalığı varsa
• Hastanın beklenen ömrü kısaysa
• Hastanın kalp ya da akciğerleri nakil ameliyatını kaldıramayacak kadar zayıfsa
• Aktif bir şekilde uyuşturucu madde kullanımı varsa
• Primer oksalosis (Bu durumda hastaya hem böbrek hem de karaciğerin aynı anda nakledilmesi gerekir), nakil yapılamaz

Bu sorunlara sahip olmayan hastaların tamamı organ nakli adayıdır. 

Böbrek Nakli Ameliyatı Nasıl Yapılır? Aşamaları Nelerdir?

Böbrek yetmezliği olan hastanın nakil işlemine uygunluğu onaylandıktan sonra, hastanın dördüncü dereceye kadar olan akrabalarının birinden ya da beyin ölümü gerçekleşmiş bir kişiden uyumlu böbrek almak gerekmektedir.

Eğer böbrek kadavradan alınacaksa, uygun böbrek bulunduktan 14-18 saat sonra ameliyat süreci başlar. Böbrek nakil işleminde yeni böbrek sağ veya sol kasık bölgesine yerleştirilir ve eski böbrekler genellikle oldukları yerde bırakılır. Böbrek nakil operasyonları genellikle 2-3 saat sürmektedir. 

Böbrek nakli operasyonu sırasında bağırsaklarla herhangi bir temas olmadığından, hasta ameliyattan çok kısa süre sonra yemek yemeye başlayabilir. Böbrek canlı bir kişiden alınacaksa, vericinin önce sol böbreği kontrol edilir. Eğer bu böbrek uygunsa, nakil işlemi için tercih edilir. İşlevlerini daha düzgün yerine getiren böbrek vericide bırakılır. Başarılı geçen bir böbrek nakli ameliyatı sonrasında, eğer böbrek canlı vericiden alınmışsa hasta beşinci gün taburcu edilebilir. 

 Böbrek kadavradan alınmışsa, böbreğin çalışmaya başlaması birkaç gün sürecektir ve taburcu süresi de bu miktarda artacaktır. Böbrek naklinden 1-2 yıl sonra hamile kalınmasında ve çocuk sahibi olma konusunda herhangi bir sakınca bulunmaz.

Böbrek Nakli Sonrasında Nelere Dikkat Edilmeli?

İlk biyokimya kontrolü hastanemizden ayrıldıktan iki gün sonra yapılır. İlk kontrolden sonrada, haftada iki kez biyokimya tetkikleri için hastanemize gelinmesi gerekmektedir. Hastanemize gelip tetkik yaptırma sıklığı daha sonra, haftada bir, 15 günde bir, ayda bir olarak değişir. Kullanılan bağışıklığı baskılayıcı ilaçların (immünsüpresör ilaçlar) dozları kan düzeyine göre ayarlanır. Bu nedenle düzenli kan testleri yapmak çok önemlidir. Kan verme saati kullanılan ilaçlara göre ayarlanır.  İnsülin tedavisi gören hastalar taburcu işleminden sonra diyabet polikliniği tarafından takip edilir. Ameliyattan bir ay sonra cilt klipleri alınır. Yara yerinde kızarıklık, şişlik ya da sıvı oluşumu gözlemlenirse hemen hastaneye başvurulmalıdır. Günde en az 2000-3000 cc (2-3 litre) kadar sıvı almak idrar çıkışı için önemlidir. İlaçlar doktorunuzun tavsiyesine uygun ve aynı saatte alınmalıdır. Ek ilaç kullanılması gereken durumlar hakkında nakil ekibi ve doktorunuzun bilgilendirilmesi gereklidir. 

Böbrek Nakli Riskleri Nelerdir?

Tüm ameliyatlarda olduğu gibi böbrek naklinin riskleri arasında;

• Ameliyat kesi yerinde enfeksiyon veya fıtık gelişmesi
• Böbrek atar ve toplardamarlarındaki problemlere bağlı böbrek kanlanmasının durması,
• Kaçak veya darlık gibi idrar yolu problemleri,
• Bağışıklık baskılayıcı ilaçların neden olabileceği hormonal dengesizlikler (diyabet kontrolünün zorlaşması vb.), sayılabilir.

Böbrek Nakli Yapan Hastaneler ve Hasta Bekleme Listesi Nedir?

Ülkemizde önde gelen üniversite, kamu ve özel hastanelerinin Organ Nakli Merkezlerinde böbrek nakli yapılmaktadır. Kadavradan nakillerde hastalar Ulusal Doku ve Organ Nakil Koordinasyon Merkezi’nin hasta bekleme listesine doku tipleme bilgileriyle kayıt edilir. Kadavradan uygun böbrek çıkıp sıra kendilerine geldiğinde nakil ameliyatı olabilirler. Canlı vericiden nakil, ancak yasal düzenlemelere göre akrabalık derecesinin tespiti ve Etik kurul onayının alınmasını takiben planlanabilir.  Ülkemizde böbrek nakli sayısı her geçen yıl artsa da henüz daha bekleme listesindeki hastaların ihtiyaçlarını karşılayamamaktadır.

• 38°C üzerinde ateş,
• İdrar miktarında azalma, renk değişikliği ve yanma hissi,
• Ayak ve el bileklerinde şişme,
• Birden ortaya çıkan yüksek ya da düşük tansiyon,
• Tekrarlayan kusma ve ishal
• Öksürük ve nefes darlığı,
• Diş ile ilgili problem sonucu diş hekiminin antibiyotik önermesi,
• Herhangi bir aşı yapılması ya da önerilmesi durumu,
• Suçiçeği, zona, tüberküloz veya herhangi bir çocukluk hastalığına maruz kalınması durumudur.