Amnezi Nedir? Amnezi Belirtileri ve Tedavisi

Amnezi, bir bireyin beyninde depoladığı bilgiye ulaşabilmesi ile ilgili yaşadığı sıkıntıyı ifade eder. Nadir bir durum olan amnezi birçok film ve kitabın popüler konularından biridir. Zaman zaman herkes bir anlığına unutkanlık yaşayabilir. Ancak unutkanlık amneziden tamamen farklı bir durumdur. Amnezide unutulmaması gereken bilgilerde büyük bir boyutta kayıp meydana gelir. Yaşamın önemli noktaları, önemli etkinlikler, yaşamımızda kilit rollerde karşılaştığımız insanlar ve yaşama dair önemli bilgiler, amnezi ile birlikte yaşanabilecek hafıza problemi konuları arasında yer alır. Amnezi ne demek ve bu konudaki diğer birçok sorunun yanıtını yazının devamında bulabilirsiniz.

Amnezi Nedir?

Amnezi gerçekler, çeşitli bilgi ve deneyimler ile ilgili hafıza kaybı meydana gelmesini ifade eder. Film ve kitaplarda geçen amnezi yaşayan bireyler genellikle kişilikleri ile ilgili de problem yaşarlar ancak gerçek hayatta meydana gelen amnezide böyle bir durum söz konusu değildir. Amnezi halinin oluşması beyinde hafızanın işlenmesinde görev alan çeşitli yapıların hasarı nedeniyle ortaya çıkabilir. Geçici hafıza kaybı (transient global amnezi) atağı dışındaki amneziler kalıcı olabileceği için bilinçli olunmalıdır. 

Hafıza kaybı hastalığı yaşayan bireyler geçmişi hatırlama güçlüğüne ek olarak yeni bilgilerin beyinde işlenmesi veya geleceğe dair plan yapma gibi bilişsel fonksiyonlarda da problem yaşayabilir. Bu durum aynı zamanda geleceğe dair planların geçmişte yaşananlar ile elde ettiğimiz tecrübeler ile şekillendiğini gösterebilir. 
Şu an için amnezi için spesifik olarak uygulanabilecek bir tedavi yöntemi mevcut değildir. Ancak hafızayı güçlendirici tekniklerin öğrenilmesi ve psikolojik destek alınması hem bireylerin hem de ailelerin amnezi ile baş etmesini kolaylaştırabilir. 

Amnezi Türleri Nelerdir?

Amnezi çeşitleri kendi içerisinde birçok alt türe ayrılır.

• Retrograd (Geriye Dönük) Amnezi
  Geriye dönük amnezi yaşayan bireylerde kişiler daha öncesinde oluşturulmuş anıları hatırlamakta zorlanır. Bu amnezi türü genel olarak yakın zamanlı oluşturulmuş anıları etkileme eğilimindedir. Daha eski hatıralar ise genellikle etkilenmemiştir. Demans ve demans ile seyreden rahatsızlıklar kademeli olarak retrograd amnezi gelişmesine neden olabilir. 
• Anterograd (Geleceğe Yönelik) Amnezi
  Bu amnezi türünden muzdarip kişiler yeni hatıra oluşturabilme yeteneğini kaybetmişlerdir. Bu hafıza kaybı aşırı alkol tüketimi sonrasında gelip geçici bir durum olabileceği gibi beyinde hafızadan sorumlu alan olan hipokampüs hasarı sonrasında kalıcı şekilde de ortaya çıkabilir. Travmaya bağlı oluşan anterograd amnezi yaşayan kişiler olay öncesine dair bilgi ve olayları hatırlayabilir.
• Transient (Geçici) Global Amnezi
  Geçici global amnezi şu an için tam olarak anlaşılamamış bir hafıza kaybı türüdür. Bu amnezi türünün geliştiği bireylerde kafa karışıklığı ve ajitasyon atakları tekrarlayan ancak birkaç saat boyunca devam eden gelip geçici ataklar şeklinde hafıza kaybı meydana gelir. Atak öncesi döneme dair hafıza kaybı gelişen transient global amnezili bireyler, atak esnasına dair de herhangi bir hatıraya sahip değildir. 
  Bilim insanları bu kısa süreli hafıza kaybı türünün nöbet benzeri bir beyin aktivitesi veya beynin beslenmesinden sorumlu kan damarlarındaki kısa süreli tıkanıklığa bağlı oluştuğu düşüncesi üzerinde durmaktadır. Transient global amnezi özellikle orta yaş ve üzerindeki bireylerde ortaya çıkar.
• İnfantil (Çocukluk Çağındaki) Amnezi
  İnfantil amnezi yaşayan bireyler erken çocukluk dönemine dair hatıraları hatırlamakta zorluk yaşar. Bu durumun altında yatan neden çocukluk çağında dil gelişimi sırasında meydana gelen problemler olabilir. 
• Travmatik Amnezi
  Kafa bölgesine alınan ağır darbeler sonucu meydana gelebilen travmatik amnezi özellikle trafik kazaları gibi ağır travma yaşayan bireylerde ortaya çıkar. Bu kişilerde ani hafıza kaybı dışında kısa süreli bilinç kayıpları veya koma hali de gelişebilir. Travmatik amneziler genellikle gelip geçici karakterde olsalar da hafıza kaybının ne kadar süreceği yaşanan travmanın ciddiyetine bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. 
• Wernicke-Korsakoff Psikozu
  Uzun süreli aşırı düzeyde alkol kullanımı ile ortaya çıkan Wernicke-Korsakoff sendromu, zaman içerisinde kötüleşme eğiliminde olan bir hafıza kaybı nedenidir. Hafıza kaybı dışında kişilerde koordinasyon kaybı veya parmaklarda karıncalanma, uyuşma gibi nörolojik belirtilerin de eşlik ettiği bu sağlık sorunu, uzun süre zarfı boyunca yüksek dozda alkol kullanımına bağlı olarak meydana gelen B1 vitamini eksikliğine bağlı oluşur.

Amnezi Nedenleri Nelerdir?

Beyinle ilgili herhangi bir hastalık veya travma öyküsü hafıza ile ilgil işlevlerin etkilenmesine neden olabilir. Hafıza ve hatırlama ile ilgili fonksiyonlar, beynin birçok bölümü ile ilişki halinde olan işlevlerdir. Beyin yapılarından özellikle hipokampüs ve talamusu da kapsayacak şekilde limbik sistemi etkileyen hasarlanmalarda amnezi gelişimi söz konusu olabilir.

• İnme
• Ensefalit olarak ifade edilen beyin dokusunda inflamasyon (iltihaplanma) meydana gelmesi 
• Kalp krizi, solunumsal problemler ya da karbonmonoksit zehirlenmesine bağlı olarak gelişen oksijen eksikliği
• Çeşitli ilaçların kullanımı sonrası
• Kafatası ve beyin arasındaki zarlarda kanama meydana gelmesi
• Hafıza ile ilgili işlevleri engelleyen beyin tümörü varlığı
• Bazı nöbet ile seyreden hastalıklar
• Elektrokonvulsif terapi uygulamaları

Medikal amnezi nedenleri dışında çeşitli psikolojik hadiseler sonucunda da amnezi gelişimi söz konusu olabilir. Genellikle duygusal bir şok halinden kaynaklanan bu hafıza kaybı, ağır bir suça tanıklık etme, istismara uğrama, askeri mücadele içerisinde bulunma, doğal afet veya terör eylemleri sonucunda ortaya çıkabilir. Dissosiyatif amnezi olarak ifade edilen bu durum yaşanan olayın stres derecesine bağlı olarak farklı kademelerde amnezi gelişimine neden olur.

Amnezi Belirtileri Nelerdir?

• Yeni bilgilerin işlenmesi ile ilgili problem yaşanması
• Geçmişte yaşanan olayların hatırlanmasında güçlük yaşanması
  
  Amnezi yaşayan bireylerde genellikle kısa dönem hafıza ile ilgili problemler mevcuttur. Yakın zamanlı işlenen bilgilerdeki kayıp dışında bazı kişilerde geçmiş hatıra ve tecrübelerin hatırlanmasında da güçlük yaşanabilir.

• Konfobulasyon olarak isimlendirilen gerçek olmayan anıların hatırlanması veya hatıralarda zaman veya mekan kavramlarının gerçekten farklı olması
• Koordine hareket oluşturmada güçlük yaşanması veya titreme
• Kafa karışıklığı
• Yüz ve mekanları tanımakta zorluk yaşanması

Amnezinin demanstan farklı şekilde işleyen bir hafıza kaybı olduğu unutulmamalıdır. Demans içerisinde meydana gelen hafıza kaybına ek olarak kişinin günlük hayatını oldukça zorlu hale getiren diğer birçok nörolojik belirti de yer alır. 

Amnezi Tedavisi Nasıldır?

Birçok amnezi olgusu herhangi bir tedavi almadan kendiliğinden geçebilir. Ancak altta yatan fiziksel ya da zihinsel problemler varlığında bireylerin medikal tedavi almaları önem arz eder. Uygulanan tedavi yöntemi altta yatan bu durumların türüne göre farklılık gösterir. Psikoterapi uygulamaları bazı bireylerde hafıza probleminin çözülmesine katkı sağlar. 

Kimyasal maddeler ile tetiklenen amnezi türünde alkol ve diğer maddelerin detoksifikasyonu fayda sağlayabilir. İlaç veya alkolün vücuttan uzaklaştırılması ile hafıza problemlerinde belirgin bir iyileşme meydana gelebilir.

Orta düzeyde bir kafa travması nedeniyle oluşan amnezi zaman içerisinde geçebilen bir durumdur. Ancak travmanın oldukça şiddetli olması halinde kişilerde kalıcı amnezi de gelişebilir. Erken tanı ve uygun müdahale ile kafa travmalarına bağlı oluşan amneziler genellikle 6-9 ay içerisinde gerileme gösterir.

Sürekli olarak hafıza kaybı şikayeti bulunan bireylerde çeşitli terapi uygulamaları fayda sağlayabilir. Bu seanslar sırasında kişiler yeni bilgileri nasıl işleyebilecekleri veya günlük yaşamlarını nasıl devam ettirebileceklerine dair faydalı alışkanlıklar kazanabilir.