Alt Islatma (Enürezis) Nedir? Nedenleri ve Tedavisi

Üriner inkontinans (idrar kaçırma) durumu çocuklarda sık görülen bir sorundur. Beş yaşındaki çocukların yaklaşık yüzde 15’i idrarını tutmakta zorlanır. Bu çocukların büyük bir çoğunluğu ise enürezis nokturna, yani gece alt ıslatma problemi yaşar. Altı yaşındaki çocuklarda idrar kaçırma oranı yüzde 13’e düşerken 7 yaşındaki çocuklarda bu oran %10’dur. Yaş arttıkça idrar kaçırma sorununun görülme sıklığı da azalır. 15 yaş ve üzerindeki kişilerde oran %1-2 düzeyine düşer.

Alt Islatma (Enürezis) Nedir?

Ülkemizde sık görülen bir durum olan enürezis ne demek sorusu birçok kişi tarafından hekimlere sorulmaktadır. Enürezis kelimesi alt ıslatma anlamına gelir. Gece altına kaçırma problemi enürezis nokturna, hem gece hem gündüz alt ıslatma ise enürezis diurnadır. Enürezis, monosemptomatik ya da non-monosemptomatik olmak üzere ikiye ayrılır. Monosemptomatik enürezis alt ıslatma dışında alt idrar yolunda herhangi bir semptomun veya mesane fonksiyonunda bozulmanın görülmemesi durumudur. Monosemptomatik enürezis türleri primer ve sekonder olarak ikiye ayrılır. Primer monosemptomatik enürezis daha sık görülen çeşidi olup sürekli alt ıslatma problemi olmasıdır. Sekonder ise en az altı ay alt ıslatma olmayan dönemi takiben idrar kaçırma probleminin başlamasıdır.

• İşeme sıklığında sürekli artış (günde 8 veya daha fazla) ya da azalma (günde 3 veya daha az)
• Gündüz idrar kaçırma
• Ani sıkışma hissi
• İşemeyi başlatmada zorlanma
• İşemeyi başlatmak ya da sürdürmek için karın basıncının kullanılması
• Zayıf idrar akışı
• İşemenin tek seferde değil aralıklı olarak gerçekleşmesi
• Mesanenin tamamen boşalmaması hissi
• İşeme sonrası damlama
• Genital bölgede ya da alt idrar yolunda ağrı

Mesane disfonksiyonu (kompleks enürezis), non-monosemptomatik enürezis görülen hastaların bir kısmında görülür ve bu hastalarda sadece gece değil, gündüz de semptomlar oluşur. Genellikle gündüz vakti ani sıkışma hissi veya işeme sıklığında değişme gibi semptomlar eşlik eder.

Alt Islatma (Enürezis) Neden Oluşur?

Normalde mesanenin çalışması beyin kökü, orta beyin, beyin zarı (korteks) ve omuriliğin bir bölümünün görev aldığı otonom ve somatik sinirler arasındaki karmaşık ilişkiye dayanır. Otonom sinirler istemsiz hareketleri kontrol ederken, somatik sinirler istemli çalışan kasların kasılma ve gevşeme hareketlerinin gerçekleşmesini sağlar. Sinir sistemi içerisindeki bu koordine ilişki, idrarın mesane içerisinde kalması ve mesanedeki basınç arttığında mesane duvarındaki kasların (detrusor kası) kasılarak idrarın çıkmasında önemli rol oynar. Doğum sırasında bu koordinasyon henüz oluşmadığı için mesanenin dolduğunda kasılma kontrol edilemez ve işeme kontrolsüz olarak gerçekleşir. Yaşamın ilk üç yılında vücut yüzey alanına göre mesanenin kapasitesi orantısız olarak artar. Dört yaşında ise çoğu çocuk günde beş ila altı kez işer. Mesane kontrol mekanizmasının gelişimi zamanla olur. İlk başta çocuklar mesanenin dolduğunun farkına varır ve sonrasında mesane duvar kasının kasılmasını önleme yeteneği gelişir. Bunların sonucunda idrarı mesaneden çıkışını önleyen sfinkter kasları ile detrusor kaslarının arasındaki koordinasyon öğrenilir. Bu yeteneklerin gün içerisinde kullanımı genellikle dört yaşında oluşur.

Gece mesane kontrolü ise çoğunlukla bundan aylar ya da yıllar sonra öğrenilir ve beş ila yedi yaşına kadar oluşması beklenmez. Mesanedeki bu gelişme sürecinin hemen tamamlanmıyor olması neredeyse her zaman gün içerisinde idrar kaçırma ile ilişkili alt ıslatma problemlerine neden olur. Bunun sebebi genellikle mesanede fonksiyon bozukluğu, aşırı aktif mesane, az aktif mesane, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları ve bazı durumlarda vezikoüreteral reflüdür (idrarın mesaneden yukarı doğru çıkması).

Alt Islatma (Enürezis) Nedenleri

Alt ıslatma problemi birçok nedene bağlı oluşabilir. Otizm spektrum bozukluğu ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gibi sinir sistemi gelişimine bağlı durumlarda ortaya çıkabilir. Ayrıca psikolojik anormallikler, organik olmayan enürezis nedenlerindendir. Bir başka deyişle psikolojik sorunların neden enürezis oluşturduğuna dair kesin bir ilişki henüz bulunamamıştır.

• Renal/Ürolojik Nedenler: Mesane disfonksiyonu, idrar yolu enfeksiyonu, kronik böbrek hastalığı, kadınlarda ektopik üreter (böbreği mesane dışında bir yere bağlayan üst idrar yolu)
• Altta Yatan Diğer Tıbbi Durumlar: Kabızlık, orak hücre hastalığı, nöbetler, diyabet, diabetes insipidus, obstrüktif uyku apnesi, kıl kurdu, primer polidipsi (istemli fazla su içme)

Alt Islatma (Enürezis) Tedavisi

Enürezisin başlangıç tedavisi, eşlik eden durumların düzeltilmesi, hedef ve beklentilerin belirlenmesi, tavsiye ve eğitim verilmesi ile motivasyon terapisinden oluşur.

• Eşlik eden durumların düzeltilmesi: Enürezis tedavisi ile aynı anda başlanmalıdır. Eşlik eden durumlar, problemin gidişatını ve tedaviye olan yanıtı etkileyebilir. Bu yüzden sekonder enürezis görülen hastalarda altta yatan faktörler belirlenmelidir. Kabızlık, uyku apnesi (horlama), dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gibi durumlar tedavi edilmelidir.
• Hedef ve beklentilerin belirlenmesi: Yatıya kalma gibi özel durumlarda ıslatma sorununun yaşanmaması, gece alt ıslatma sayısının azaltılması, tekrarlamadan kaçınılması gibi hedefler belirlenmelidir. Ayrıca alt ıslatma probleminin aile ve çocuk üzerindeki etkisinin azaltılması gereklidir.
• Tavsiye ve eğitim verilmesi: Tedaviye başlamadan önce ve sonra akılda kalan sorular mutlaka hekime sorulmalıdır. Tedavi sürecinde hastalara ve ailelerine verilen tavsiye ve eğitimlere uyulması tedavi sürecinde önemli bir etkiye sahiptir.
• Motivasyon terapisi: Tedavi sürecinde alt ıslatma takibinin yapılması için gerekli motivasyonun sağlanması gereklidir. Özellikle her gece yatak ıslatma sorunu olmayan beş ila yedi yaş arasındaki çocuklarda motivasyonun sağlanması başlangıçta etkili bir yöntemdir. Yapılan çalışmalarda motivasyonun sağlanması için çıkartma verilmesi ve çıkartmaların biriktirilmesi ile belli ödüllerin verilmesi gibi bir ödül sisteminin uygulanmasının tedaviye olumlu katkıda bulunduğu görülmüştür.

Enürezis sorunu yaşayan ve uyanmada güçlük çeken çocuklarda kullanılan alarm tedavisi yönteminde çocuk idrar kaçırdığı anda alarm çalmaya başlar. Bu sayede şartlanma refleksinin gelişmesi ile alt ıslatma sorunu tedavi edilebilir. Enürezis tedavisinde kullanılan desmopressin isimli ilaç idrar miktarını azaltarak tedavide etkin rol oynar. Hap veya burun spreyi formunda olan bu ilaç gece yatmadan önce kullanılır. Ayrıca dil altında eriyen desmopressin de tedavide etkilidir.

Altına Kaçırma Nasıl Önlenir?

Enürezis sorununun önüne geçilmesi için öncelikle erken tanı çok önemlidir. Erken tanı alınan hastalarda tedaviye hızlı başlanmakta ve alt ıslatma probleminde olumlu sonuçlar elde edilmektedir. Ayrıca yatak ıslatma, özellikle çocuklarda özgüven sorunlarına yol açtığı için destekleyici bir yaklaşım gereklidir. Çocukların bu sorunun sık görülen bir durum olduğunu öğrenmeleri ve sorunun üstesinden gelinebileceğini bilmeleri tedavi açısından önemlidir. Duygusal olarak desteklemenin yanında bazı önlemlerin alınması çocuklarda alt ıslatma sorununun önüne geçilmesinde etkilidir:

• Akşam sıvı alımının sınırlandırılması: Özellikle yatma saatinden önceki iki saatte çay, gazlı içecekler gibi kafein içeren içeceklerin verilmemesi gereklidir.
• Çocuklara yatağa gitmeden önce tuvalete gitme alışkanlığı kazandırılmalıdır.
• Gece altını ıslatmamaya odaklanmak yerine çocukların gece tuvaleti kullanmaları teşvik edilmelidir. Bu sayede her gece tuvalete gitme alışkanlığı kazandırılmalıdır.
• Çocukların tuvalete kolay erişiminin olması gereklidir. Yatak ile tuvalet arasına gece lambaları yerleştirilmesi ve tuvalet yolunda engel bulundurulmaması önemlidir. Eğer gerekliyse taşınabilir tuvalet kullanılmalıdır.
• Gece emici bez kullanımı bazı doktorlar tarafından önerilse de bazen önerilmemektedir. Bu yüzden hekime danışarak kullanımına karar verilebilir.
• Çocukların bağırsak hareketleri de gözlenmelidir. Kabızlık şikayetinin oluşması durumunda mesanenin etkili ve tam şekilde boşaltılmasında zorlanma görülebilir. Bu yüzden kabızlık şikayetinde mutlaka hekime başvurmak gereklidir.

Enürezis durumu yetişkinlerde de görülür. Akşam sıvı alımının kısıtlanması ve gece yatmadan önce tuvalete gitmenin alışkanlık haline getirilmesi yetişkinlerde altını ıslatma problemini önlemede etkilidir.

Alt ıslatma (enürezis) tedavisine erken başlandığında daha etkili sonuçlar alınması mümkündür. Enürezis ve tedavisi hakkında daha fazla bilgi almak isteyen kişiler mutlaka sağlık kuruluşlarına başvurmalıdırlar. Sağlıklı günler dileriz.