Uyuz Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Sonbahar ve kış aylarında artış gösteren uyuz, son derece bulaşıcıdır. Uyuz kaşıntısı, özellikle akşam saatlerinde yoğunluğunu artırır. Ortak yaşam alanı olan, hastane, askeri kışla, bakım evi gibi yerlerde; aynı yatağı ve kıyafetleri paylaşan kişiler arasında hızla yayılım gösterir. 

Uyuz Hastalığı Nedir?

Uyuz hastalığı, tüm dünyada yaygın olarak görülen cilt hastalıklarından biridir. Tam adı "sarcoptes scabiei von hominis" olan bir tür akarın neden olduğu hastalık, kaşıntı ve döküntü ile karakterizedir. Akarın cilt altına yerleşmesiyle oluşan rahatsızlık; el, parmak araları, koltuk altı gibi bölgelerde belirtilere yol açar. 

İnsanlarda görülen uyuz vakaları ise tedavi edilmediğinde hastalığın yol açtığı belirtiler artar, zaman içinde kaşıntıya bağlı olarak cilt yaraları oluşur. "Uyuz nasıl geçer?" sorusunu cevaplamadan önce sıkça merak edilen "Uyuz nedir?" sorusunu yanıtlamak gerekir.

Uyuz, halk arasında uyuz böceği olarak da tanımlanan "sarcoptes scabiei von hominis" isimli akarın yol açtığı bir tür deri hastalığıdır. Tıpta skabies olarak tanımlanan rahatsızlık, son derece bulaşıcıdır. Çıplak gözle görülmesi neredeyse mümkün olmayan bu akar türü, kişinin cildine temas ettiğinde öncelikle cilt altına geçer. Ardından cildin üst katmanlarında tüneller açarak ilerler. Yaklaşık 1-2 ay kadar ömrü bulunan akar, bu süre boyunca sık sık yumurtlar ve dışkılar. 

Bırakılan yumurtalar bir süre sonra yeni akarların ortaya çıkmasına neden olur. Büyük oranda el, ayak, parmak araları, bilek, dirsek içi, koltuk altı, göbek çevresi gibi alanlarda görülen akarlar, cildin reaksiyon göstermesine ve özellikle gece saatlerinde artış gösteren kaşıntıya yol açar. 

Kişinin yaşam kalitesinin bir hayli düşmesine neden olan uyuz hastalığı, kendiliğinden iyileşmez. Farklı bir deyişle uyuz belirtisi gösteren kişilerin mutlaka hekime giderek tanı ve tedavi alması önerilir. Uyuz belirtileri konusundan önce sıklıkla merak edilen "Uyuz neden olur?" ve "Uyuz nasıl bulaşır?" sorularını yanıtlamak gerekir.

Uyuz Hastalığı Neden Olur?

Hastalık, özellikle sonbahar ve kış aylarında artış gösterir. Hastalığın etkeni olan uyuza yol açan akarının ten temasının yanı sıra ortak kullanılan havlu, çarşaf, kıyafet ve yatak gibi ürünlerin ortak kullanılması kişiden kişiye bulaşır. Bunun temel sebebi uyuza yol açan akarın, vücut dışında 24 ila 48 saat kadar yaşayabilmesidir. Uyuz hastalığının bulaşmasının kişisel hijyen ile alakası bulunmaz. Öyle ki akar, yalnızca tokalaşmak ve sarılmak gibi günlük eylemler sırasında da bulaşabilir. Bu nedenle, hastalık aile bireyleri başta olmak üzere aynı evi paylaşan insanlar arasında, askeri kışlalar, hastaneler ve bakım evi gibi alanlarda hızla yayılır.

Uyuz hastalığı, sağlıklı bireye geçtiğinde öncelikle deri altına girer. Cilt katmanının alt yüzeyinde tüneller açarak ilerleyen akar, bu süre boyunca yumurtlar ve dışkılar. Bu etkenler cildin reaksiyon göstermesine ve kişinin kaşınmasına yol açar. Hastalığın belirtilere yol açması için akar ile temasın ardından 2 ila 6 hafta kadar zaman geçmesi gerekir. Fakat kişide belirtiler henüz ortaya çıkmamış olsa bile kişi, hastalığı diğer bireylere bulaştırabilir. Bu da hastalığın hızla yayılmasına yol açan bir diğer etkendir. 

Uyuz hastalığının hayvandan insana geçtiğine dair yaygın bir inanış olsa da hayvanlarda uyuza yol açan akar türü, insan derisinin altına giremez. Dolayısıyla bu akar türü, insan vücudunda uzun süre yaşayamaz. Hayvandan insana geçen akarın belirtilere yol açması yaklaşık 1 ila 3 saat sürer. Ancak ortaya çıkan belirtiler tedaviye gerek kalmaksızın kısa süre içinde ortada kalkar. İnsandan insana bulaşan "sarcoptes scabiei von hominis" adlı akarın neden olduğu uyuz hastalığı ise kendiliğinden iyileşmez ve mutlaka uyuz tedavisi gerektirir.

Uyuz Hastalığı Belirtileri Nelerdir?

• Kaşıntı, parmak araları başta olmak üzere, el, ayak, bilek, dirsek, göbek, bel, kalça, koltuk altı bölgelerindedir. Kadınlarda meme uçları ve erkeklerde genital bölgede şiddetli kaşıntı görülebilir. Çocuklarda ise yüz, kulağın arka kısmı, ayağın alt bölgesi ve avuç içi gibi bölgelerde kaşıntıya neden olabilir. 
• Uyuza neden olan akarın açtığı tüneller cilt yüzeyinden çıplak gözle görülebilir nitelikte olabilir. 
• Gece saatlerinde şiddetlenen kaşıntı hissine bağlı olarak cilt tahriş olur ve bu da farklı cilt enfeksiyonlarına yol açabilir. 

• Cilt yüzeyinde, uzunluğu 1 ila 10 mm. boyutunda renkli çizgiler,
• Ciltte içi sıvı dolu lezyonların varlığı,
• Tünellerin uç kısımlarında siyah noktayı andıran görünümlerin oluşması,
• Sıcak duş sırasında kaşıntı şiddetinde artış görülmesi,
• Kızarıklık,
• Döküntü.

Uyuz Hastalığından Korunmak Mümkün Mü?

Uyuz çok kolay bulaşan bir hastalık olsa da uyuzdan korunmak için alınabilecek bazı önlemler bulunur. 

Bunlardan biri uyuz olduğu bilinen kişiye direkt temasın önlenmesidir. Aynı evde yaşayan kişilerin korunması için ise havlu, çarşaf ve kıyafet gibi ürünler 50 santigrat derecenin üzerindeki sıcaklıklarda yıkanmalıdır.

Yatak, halı, kilim gibi ürünler, süpürülmeli ve süpürgenin toz haznesi mutlaka detaylı olarak temizlenmelidir. 

Uyuz hastalığı, henüz kişide belirtilere yol açmadan bir diğer kişiye bulaşabildiğinden, uyuz hastalığından korunmak, bazı durumlarda mümkün olmayabilir.

Uyuz Hastalığı Tanısı Nasıl Konur?

Uyuz hastalığı belirtileri ile kişinin hekime başvurması durumunda hekim, öncelikle kişinin tıbbi öyküsünü alır ve fizik muayenesini yapar. Akarın yol açtığı belirtiler, tanı koymak için yeterli olsa da bazı vakalarda hekim, ek laboratuvar testlerinin yapılmasını talep edebilir. 

Elde edilen bulgular ışığında hastalığın tanısı koyulur. Hekim, önlem amaçlı olarak aile bireylerini ya da ortak yaşam alanlarının paylaşıldığı kişileri de kontrol etmek isteyebilir. Tedbir amacıyla yapılan bu uygulama sayesinde uyuz hastalığının daha fazla yayılmasını önlemesi sağlanabilir. Kişiye uyuz tanısı koyulmasının ardından tedavisi düzenlenir.

Uyuz Hastalığın Tedavisi Nasıl Yapılır?

Uyuz hastalığının tedavisi için hekim, cilt yüzeyine uygulanan bir takım ilaçların yanı sıra oral yolla alınan ilaçları da reçete edebilir.  Krem ve losyon gibi ürünlerden oluşan ilaçlar, uyku saatinden önce boyundan aşağı doğru tüm vücuda uygulanmalıdır. Sabah uyanıldığında ise duş alınmalıdır. Bu şekilde uyuz ilacı ile yapılan tedavi, yaklaşık olarak 1 hafta boyunca tekrar edilir. 

Bazı vakalarda ise bu tedavi yöntemi, oral ilaçlarla desteklenir. Böylece kişinin yaşam kalitesini düşüren kaşıntı ve diğer bazı belirtiler hafifletilir. Hekim tarafından reçete edilen ilaçlar, belirlenen süre ve dozda kullanılmaya devam edilmeli, tedavi süreci kesinlikle yarıda bırakılmamalıdır.