Korona Aşısı Ne Zaman Kullanılabilir? Herkes Aşılacak Mı?

Tek bir kişiden başlayarak tüm dünyayı etkisi altına alan koronavirüs salgını, etkisini kaybetmek bir yana daha da hızlı bir şekilde yayılmaya devam etmektedir.

COVID-19 Aşısı Bulundu mu?

Tek bir kişiden başlayarak tüm dünyayı etkisi altına alan koronavirüs salgını, etkisini kaybetmek bir yana daha da hızlı bir şekilde yayılmaya devam etmektedir. Virüsle enfekte kişi sayısının artması, yoğun bakım ihtiyacı duyan hasta sayısının da artmasına yol açmıştır. Çoğu ülkede sağlık sistemi çökme sınırına gelmiştir. Bu süreçte pandeminin hız kesmesini ve zaman içerisinde sona ermesini sağlayacak en büyük gelişme, aşının bulunmasıdır.

Tüm dünyanın koronavirüs salgınından kurtulması için bilim insanları, var güçleriyle korona virüs aşısı bulmak için çabalamaktadır. Normal bir zamanda bir aşının bulunması, gerekli klinik deneylerin yapılması ve elde edilen veriler ışığında aşının onaylanması uzun yıllar alan bir süreçtir. Örneğin Ebola virüse karşı etkili ilk aşı, virüs keşfedildikten 43 yıl sonra onay almıştır. 2019 sonlarında yayılmaya başlayan SARS-CoV-2 için, henüz 1 yıl tamamlanmadan etkili olabilecek birçok potansiyel aşının bulunması tıp tarihi açısından büyük bir gelişmedir.

Geçmiş yıllarda, Koronavirüs ailesinden farklı tip virüslerin sebep olduğu salgınlarda edinilen bilgiler; yeni tip korona virüs aşısı çalışmalarında oldukça fayda sağlamış ve çalışmalara hız kazandırmıştır.

Geçmiş yıllarda, koronavirüs ailesinden farklı tip virüslerin sebep olduğu salgınlarda edinilen bilgiler; yeni tip korona virüs aşısı çalışmalarında oldukça fayda sağlamış ve çalışmalara hız kazandırmıştır.

Hali hazırda bulunan ve kullanılan aşılar ile birlikte, COVID-19 aşı çalışmaları halen devam etmektedir. Aşıların hangi aşamada olduğunu daha rahat anlamak adına genel olarak aşı üretim evrelerinin bilinmesi faydalı olacaktır. Aşı geliştirmede:

Preklinik Çalışma: Bu aşamada amaç etkili bir aşı adayı bulmaktır. Bu nedenle vücutta bağışıklık cevabı oluşturacak bir antijen belirlenir. Çeşitli teknolojik yöntemler ile antijene bağlı cevabın nasıl geliştiği hem laboratuvar ortamında hem de canlı vücudunda (genellikle hayvan vücudunda) izlenir. Bu aşamada test edilen aşı adayının güvenliği ile ilgili tüm veriler kaydedilir. Aşı etkinliği ve güvenliği hakkında edilen bilgiler, aşı adayının insan deneylerinde kullanılabilirliği konusunda büyük önem taşır. Preklinik (klinik öncesi) çalışmaları başarıyla geçen aşı adayları bir sonraki evreye ilerleyebilir.

Faz 1 Aşı Çalışmaları: Bu evrede aşı adayı, yaklaşık 20-80 kişiden oluşan az sayıda sağlıklı insan grubu üzerinde denenir. İlk defa insan üzerinde kullanılan aşı adayı hakkında; güvenli olup olmadığı, yeterli bağışıklık cevabı oluşturup oluşturmadığı, uygulanan aşı dozunun etkili ve güvenli seviyede olup olmaması ve aşıya bağlı yan etkilerin neler olduğu konusunda veriler toplanır. Eğer aşı, çocuklar için geliştirilen bir aşı ise önce yetişkinlerde denendikten sonra çocuklara uygulanır. Faz 1 aşı çalışmalarında amaç genel olarak aşının güvenliğinin test edilmesi ve insanda uygun bağışıklık cevabını oluşturacak dozajın belirlenmesidir. Bu fazı başarı ile tamamlayan aşı adayları bir sonraki adıma geçebilir.

Faz 2 Aşı Çalışmaları: Bu aşamaya gelen aşı adayları birkaç yüz kişiden oluşan insan grupları üzerinde denenir. Faz 2 çalışmada randomize edilmiş gruplarla çalışılır. Çalışmaya katılan insanların bir kısmına aşı uygulanırken bir kısmına etkisiz bir çözelti enjekte edilir (plasebo). Deneye katılan kişiler gerçek aşı mı yoksa etkisiz çözelti mi aldığını bilmez. Bu sayede hastalarda görülen cevabın plasebo nedeniyle mi yoksa aşının etkisiyle mi olduğu daha doğru bir şekilde anlaşılır. Ayrıca faz 2 aşı çalışmasına hastalık için risk altında bulunan gruptan kişiler de katılabilir. Faz 2 çalışmada asıl amaç; aşıya karşı oluşan antikor cevabının ayrıntılı incelenmesi, uygun aşı dozajı ve uygulama yönteminin belirlenmesidir. Aşı güvenliği ile ilgili çalışmalar, faz 1 aşamasından daha ayrıntılı bir şekilde sürdürülür. Bu aşamayı başarıyla geçen aşı adayları faz 3 aşı çalışmasına ilerleyebilir.

Faz 3 Aşı Çalışmaları: Bu evrede aşı adayı binlerce kişi üzerinde denenir. Faz 3 çalışmalarda aşı; farklı coğrafi bölgelerde yaşayan, farklı cinsiyet ve yaş grubunda, çeşitli ırktan, birbirinden farklı altta yatan rahatsızlığı bulunan kişiler üzerinde denenmiş olur. Bu sayede aşının etkinliği ve güvenilirliği büyük bir insan grubu üzerinde test edilir. Faz 3 aşı çalışmaları farklı ülkelerde, çeşitli sağlık merkezlerinde yürütülür. Faz 3 çalışmaları sonucunda etkinlik ve güvenilirlik oranları istenilen düzeyde olan aşı adayları bir sonraki aşamaya geçebilir.

Kabul Alma ve Lisans: Deney fazlarını başarıyla tamamlayan aşı adayları kabul alma ve lisans işlemleri için ulusal ya da uluslararası ilgili komiteye başvurur. Komite tarafından gerçekleştirilen incelemeler neticesinde etkili ve güvenli bulunan aşı adaylarına lisans verilir. Lisansı alınan aşı uygulanmaya hazır haldedir. Lisans sonrası aşı üretimi, dağıtımı ve geliştirilmesi konuları; komite tarafından takip edilmeye devam eder.

Faz 4: Bu aşama, aşının piyasaya sürülmesinden sonra gerçekleşir. Aşının etkinliği, yan etkilerinin görülme sıklığı ve şiddeti gibi durumlar takip edilir. Örneğin bu faz, aşının uygulanma takviminin değiştirilerek daha etkin bağışıklık yanıtı alınabileceği gibi verilerin sağlanması açısından önemlidir.

Aşı geliştirme; uzun zaman alan, yüksek teknoloji gerektiren karmaşık bir süreçtir. Tüm dünyanın sabırsızlıkla beklediği COVID-19 aşı çalışmalarını sürdüren pek çok kuruluş bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’nün son açıkladığı verilere göre 11 farklı kuruluş, aşı çalışmalarında faz 3 evresindedir.    Ülkemizde de COVID-19 aşı çalışmaları devam etmektedir. Faz 3 aşamasına gelen aşı adayları mevcuttur. Bu aşı adaylarının da kalan fazları başarıyla tamamlaması durumunda 2022 yılı içerisinde yerli COVID-19 aşısı kullanıma hazır hale gelebilir.

Ülkemizde de COVID-19 aşı çalışmaları devam etmektedir. Faz 3 aşamasına gelen aşı adayları mevcuttur. Bu aşı adaylarının da kalan fazları başarıyla tamamlaması durumunda 2022 yılı içerisinde yerli COVID-19 aşısı kullanıma hazır hale gelebilir.

COVID-19 Aşı Türleri Nelerdir?

Pek çok farklı firma, koronavirüs aşı çalışmalarını sürdürmektedir. Koronavirüse bağışıklık cevabı oluşturmak için farklı tür aşılar kullanılabilir. Geliştirilmekte olan aşılarda kullanılan yöntemler:

İnaktif / Zayıflatılmış Aşı: Bu tür aşıda, hastalığa neden olan virüsün zayıflatılmış inaktif hali aşı içeriğine koyulur. Böylece inaktif virüs hastalığa sebep olmazken bağışıklık yanıtı oluşturabilir. Sinovac firmasının geliştirdiği coronavirüs aşısı, inaktif türde bir aşıdır.

Protein Bazlı Aşılar: Bu tür aşılar, virüsün içerdiği çeşitli protein parçalarını bünyesinde bulundurur. Bağışıklık sistemi, bu protein parçalarına karşı antikor oluşturur. Böylece virüsle tekrar karşılaştığında virüsü hemen tanıyarak yok eder.

Viral Vektör Aşıları: Bu aşılarda bilimsel yöntemlerle genetiği değiştirilmiş virüsler kullanılır. Bu virüsler hastalığa neden olmaz. Ancak hastalık yapan virüslerin ürettiği bazı proteinleri üreterek, bağışıklık sisteminin asıl virüse karşı antikor üretmesini sağlar.

RNA veya DNA Aşıları: Bu aşı tipinde; vücutta doğrudan bağışıklık cevabı oluşturacak genetik materyaller kullanılır. Pfizer/BioN Tech ve Moderna aşıları, bu tür arasında yer alır.

COVID-19 Aşısı Gerekli mi?

Koronavirüse karşı geliştirilen aşıların, pandeminin sona ermesi sağlayacağı düşünülmektedir. Covid-19’a karşı etkili bir tedavi yönteminin bulunmaması, aşının gerekliliğini bir kat daha artırmaktadır. Covid-19, ileri yaş ve kronik hastalığı olanları daha ciddi ölçüde etkilemekle beraber her yaş grubundan insanın ölümüne dahi sebep olmuştur. Hemen herkesin Covid-19’a yakalanmış bir yakını vardır. Bu virüsün toplum içerisinde yayılmasını önlemek ve hastalığa bağlı komplikasyonların görülmesini engellemede aşılar büyük umut vadetmektedir.

Geliştirilen aşıların, özellikle Covid-19’un ilerlemesini ve şiddetlenmesini önlemede büyük başarı sağladığı bildirilmiştir. Pandeminin sebep olduğu can kayıplarının daha fazla artmamasında, yine aşılar büyük önem taşır.