Hematolojide (Kan Hastalıklarında) Kök Hücre (Kemik İliği) Naklinin Yeri ve Önemi

Kök hücre, insan vücudundaki tüm yapıların temel taşlarını oluşturur. Kendi kendini yenileme özelliğine sahip olan bu hücre tipleri günümüzde pek çok hematolojik hastalığın tedavisinde kullanılır. Kök hücreler, kişinin kendisinden ya da bir bağışçıdan (donör) alınarak elde edilebilir. Farklı yöntemlerle kök hücre elde edildikten sonra hastaya nakledildiğinde hastanın, hasarlanan hücre, doku ve organları yenilenir ve böylece tedavi sağlanır.

Kök Hücre Nakli Nedir?

Önceleri yalnızca kemik iliğinden alınabilen kök hücreler günümüzde dolaşım sisteminde bulunan periferik kandan veya kordon kanından da alınabilir. Tüm bunların yanı sıra yağ dokusundan veya yumurtadan (embriyonik) da kök hücre alınarak tedavi için kullanılabilir. 

Tek bir hücreden milyonlarca hücre oluşumuna olanak tanıyan kök hücre nakli sayesinde kök hücre hastanın vücudunda bölünerek çoğalır. Vücut için hayati önem taşıyan diğer hücrelerin üretilmesinde rol oynar. Kök hücre nakli, ölümle sonuçlanabilecek kadar ciddi sağlık problemlerine yol açabilen hematolojik hastalıkların tedavisinde önemli bir role sahiptir.

Anne karnındaki ilk gelişim basamaklarından itibaren doku ve organların oluşumu, gelişimi ve onarımında önemli paya sahip olan kök hücreler, bölünerek çoğalır. Aynı türdeki kök hücre miktarının kolayca artmasına yol açan bu duruma ek olarak kök hücreler diğer hücre tiplerine de dönüşebilir. Dünyaya yeni gelen bebeklerde her 10 bin hücreden biri kök hücredir. Ancak yaşın ilerlemesiyle birlikte bu oran azalır. 65 yaşındaki orta yaşlı bir kişide kök hücre sayısı 1 milyonda birdir. 

Bu da yaşın ilerlemesiyle birlikte doku ve organların yenilenmesini imkansız hâle getirir. Kök hücreler, vücut için son derece önemli olan oksijen taşıma ya da hormonal ve sinirsel iletim gibi fonksiyonları yapamasa da, yaşam için olmazsa olmaz olan bu işlevlerin yerine getirilmesinde rol oynayan diğer hücre tiplerinin oluşumunu sağlar.

Farklı bir deyişle kök hücreler, vücudun anlık ihtiyaçlarını karşılayabilmek için farklılaşarak diğer hücre tiplerinin oluşumunu, gelişimini ve çoğalmasını sağlar. İnsan vücudundaki tüm hücre türlerine dönüşebilen kök hücreler, bir rahatsızlığa bağlı olarak hasarlanan doku ve organların yenilenerek tüm fonksiyonlarını eksiksiz olarak yerine getirmesini sağlar. 

Kök hücrelerin kişinin kendisinden, tam ya da yarı uyumlu donörden alındıktan sonra hastaya nakledilmesi işlemi ise kök hücre nakli olarak tanımlanır. Kişinin hasarlı hücre, doku ve organlarının eski sağlığına kavuşması için kullanılan kök hücre nakli, pek çok hastalığın tedavisinde kullanılabilir.

Kök Hücre Nakli ile Tedavi Edilebilen Başlıca Hastalıklar Nelerdir?

Hematolojide kök hücre nakli yaygın olarak kullanılan bir tedavi yöntemidir. Kök hücre transplantasyonu ya da kemik iliği nakli olarak da bilinen bu işlem, herhangi bir kan hücresinde meydana gelen işlev bozukluğu durumunda uygun hastalara uygulanabilir. 

Farklı bir deyişle vücudun birincil savunma mekanizmasını oluşturan akyuvarlar (WBC, lökosit), vücudun tüm organ ve dokularına oksijen taşımaktan sorumlu olan alyuvarlar (RBC, eritrosit) ve kanın pıhtılaşmasını sağlayan kan pulcuklarına (trombosit) bağlı olarak gelişen kan hastalıklarının tedavisi kök hücre nakli ile mümkündür. 

• Akut Lenfositik Lösemi (ALL)
• Akut Miyeloid Lösemi (AML)
• Aplastik Anemi
• Hodgkin Lenfoma
•  Kronik Lenfositik Lösemi (KLL)
• Kronik Myeloid Lösemi (KML)
• Kronik Myeloid Lösemi (KML)
• Multipl Miyelom
• Non-Hodgkin Lenfoma

Kök Hücre Nakli Nasıl Yapılır?

Gerektiğinde çoğalarak kan hücrelerinin oluşumunu sağlayan kök hücre nakli, kan hücrelerinin herhangi birinde meydana gelen sayısal ya da işlevsel bozukluğa bağlı olarak gelişen hastalıkların tedavisinde kullanılan bir yöntemdir. Bir süreç hâlinde ilerleyen kök hücre nakli için hasta, uygunluk bakımından değerlendirildikten sonra hazırlık aşaması başlar. Hasta için uygun kök hücre bulunduğunda hazırlık aşamasının başlatılması için hastanın kemik iliği nakli merkezine yatışı gerçekleştirilir. 

Kalbe giden ana damarlardan birine radyolojik görüntüleme yöntemleri kullanılarak kateter yerleştirilir. Transplantasyon öncesi hazırlık aşamasının (hazırlık rejimi) bir diğer adımı da 7 ila 10 gün boyunca radyoterapi ve/veya kemoterapi uygulamasıdır. Böylece vücuttaki kanserli hücre sayısı en aza indirilir. Hazırlık işleminin tamamlanmasının ardından nakil süreci başlar. Daha önceden kişinin kendisinden ya da donörden alınan kök hücreler, kateter aracılığıyla alıcı olarak da adlandırılan hastaya enjekte edilir. Birkaç saat süren bu işlemin ardından nakil süreci tamamlanır. 

Nakil sonrasında kök hücrelerin kan üretmeye başlaması yaklaşık 15 gün sürer. Sürecin sorunsuz bir şekilde devam etmesi durumunda nakilden sonraki 15 ila 21 gün aralığında, düzenli takip planlanır ve ardından hasta taburcu edilir.  Böylece kök hücre nakli süreci tamamlanmış olur.

Kök Hücre Nakil Tipleri Nelerdir? Ne Zaman, Kime Uygulanır?

Kemik iliğinin farklı nedenlerden dolayı çalışmaması veya yeterince sağlıklı kan hücresi üretememesi durumunda uygulanan kök hücre nakli, üç farklı şekilde yapılabilir. Ancak nakil sürecinin başlatılması için öncelikle uygun nakil grubundan kök hücre alınması gerekir.

• Otolog Kök Hücre Nakli: Kişinin vücudunun sağlıklı kök hücreleri üretimine devam ettiği durumlarda uygulanabilen otolog nakil türünde, sağlıklı kök hücreler, kişinin kendisinden alınır ve dondurulur. Böylece kemoterapi ve radyoterapi işleminden etkilenmesi önlenen sağlıklı kök hücreler, bu işlemlerin ardından hastaya geri verilir.
• Allojenik Kök Hücre Nakli: Hastanın kendisi ile tam uyuma sahip kök hücrenin aile bireylerinden ya da donörden elde edilmesiyle uygulanan kök hücre nakli türüdür.
• Haploidentikal Kök Hücre Nakli: Kişinin kendisinden, ailesinden ya da donörden tam uyumlu kök hücre bulunamaması durumunda uygulanan haploidentikal nakil, birinci derece akrabalardan elde edilen yarı uyumlu kök hücre ile yapılır.

Kemik İliği Transplantasyonu (KİT) Yan Etkileri Nelerdir?

Kemik iliği nakli sırasında uygulanan hazırlık rejiminin yoğunluğuna bağlı olarak farklı şiddetlerde bulantı, kusma, iştah kaybı, hâlsizlik, kabızlık, ishal, ağız içi yara oluşumu gibi yan etkiler görülebilir. Nakil sonrası geç yan etkiler ise 3. aydan sonra ortaya çıkabileceği gibi yıllar sonra da görülebilir. 

Bu yan etkiler; hastanın yaşına, verici tipine, eşlik eden diğer hastalıklara, nakil sonrasında uygulanan steroid ve diğer bağışıklık sistemini baskılayan (immunsupresif) tedavilere göre farklılık gösterebilir. İmmün sistemin baskılanmasına bağlı olarak kişide bakteri, virüs ve mantar gibi organizmalardan kaynaklı enfeksiyonlar görülebilir.

Kardiyomiyopati ya da aritmi gibi kardiyovasküler hastalıklar, periferik nöropati gibi nörolojik hastalıklar, hipotiroidi gibi endokrin hastalıkları, osteoporoz gibi iskelet sistemi hastalıkları vb. pek çok rahatsızlık, kemik iliği transplantasyonuna bağlı olarak gelişebilir. Bu yüzden kemik iliği nakli sonrasında hekimin belirlediği süre boyunca ilaçların kullanımına devam edilmesi ve düzenli olarak doktor kontrolüne gidilmesi oldukça önemlidir.

Yan Etkilerin Nasıl Üstesinden Gelinir?

Kök hücre nakli aşamaları sırasında ve sonrasında pek çok farklı yan etki görülebilir. Ancak her yan etki için alınabilecek pek çok önlem de bulunmaktadır. Örneğin kardiyovasküler yan etkilerin önlenmesi için diyabet, hipertansiyon ve hiperlipidemi gibi hastalıkların takibi amacıyla kişi yıllık olarak takip edilir. Egzersiz, sağlıklı diyet, kilo kontrolü ve sigara kullanımın bırakılması ise hastanın kendisinin alacağı önlemler arasında yer alır. Dolayısıyla kök hücre naklinden sonra hekimin belirlediği aralıkta kontrole gitmek son derece önemlidir.

Hematolojik bir rahatsızlık varsa ve kök hücre nakli yöntemi ile ilgili merak ettikleriniz için Grup Florence Nightingale Hastaneleri’nin uzman ekibine danışabilirsiniz. İletişim formunu kullanarak ya da 444 0436 numaralı telefonu arayarak uzman ekibimize ulaşabilirsiniz.