Hangi Mevsimde Hangi Balık Yenir?

Diyabet, hipertansiyon gibi kronik hastalıklardan korunmak, vücudu zinde tutmak, sağlıklı bir yaşam sürmek için dengeli ve düzenli beslenmek gerekir. Balık; beslenme düzeninde mutlaka bulunması gereken, oldukça besleyici bir besin kaynağıdır. İçerdiği omega asitleri, proteinler ve mineraller sayesinde vücudun ihtiyaç duyduğu makro ve mikronutrientleri karşılar.

‘’Haftada ne kadar balık tüketmeliyim?’’, ‘’Balık tüketirken dikkat edilmesi gereken noktalar neler?’’ ve ‘’Hangi mevsimde hangi balık yenir?’’ gibi sorularınızın cevabını yazının ilerleyen bölümlerinde bulabilirsiniz.

Balık Türleri Neler?

Dengeli ve düzenli bir beslenme için haftada en az 2 porsiyon balık tüketilmelidir. Tüketilen porsiyonda yağlı balık olarak sınıflandırılan sardalya, somon gibi balık çeşitlerinin de bulunması faydalı olur. Tüketilmesi gereken balık miktarı, hamile, emziren kadınlar, bebek ve çocuklar için farklılık gösterebilir.

Yağlı balıklar; Omega-3 yağ asitleri açısından zengin olup kalp sağlığının korunmasına katkıda bulunur. Ayrıca bu tür balıklar D vitamini açısından da zengindir. Yağlı balık kategorisine giren balıklar şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Ringa
• Sardalya
• Ateş balığı
• Çaça balığı
• Somon
• Alabalık
• Uskumru 

Beyaz balık grubuna giren balıkların ise yağ oranı düşüktür. Bu nedenle beyaz balıklar özellikle orta ve ileri yaş grubunda yer alan kişiler tarafından, kırmızı etin az miktarda doymuş yağ içeren bir alternatifi olarak tüketilebilir. Beyaz balık türlerinin bazılarında da Omega-3 yağ asidi bulunmakla birlikte bu miktar, yağlı balıklara göre daha düşüktür. Beyaz balıklara örnek olarak verilebilecek balık türleri şu şekildedir:

• Mezgit
• Morina
• Pisi balığı
• Kömür balığı
• Kefal
• Kırlangıç balığı
• Tatlı su çipurası 

Kabuklu deniz ürünleri de yağ oranı düşük; selenyum, çinko, iyot ve bakır mineralleri açısından zengin bir besin grubudur. Bu gruba giren deniz canlıları ise şöyledir:

• Karides
• Deniz tarağı
• Kalamar
• Istakoz
• İstiridye 

Ne Kadar Balık Tüketilmeli?

Sağlıklı bir beslenme düzeni için haftada en az bir porsiyonu yağlı olmak üzere en az 2 porsiyon balık tüketilmelidir. Bir porsiyon balık 140 gram olmalıdır. Ancak bazı balık türlerinde ağır metal birikmesi gibi nedenlerle tüketilebilecek maksimum miktarın olduğu unutulmamalıdır.

Yağlı balığın haftada en az bir porsiyon tüketilmesi tavsiye edilir. Yağlı balıklarda ağır metal birikmesi az miktardadır. 

Beyaz balıkların çoğu türü ağır metal birikmesi açısından güvenlidir. Metal birikmesi açısından sıkıntı oluşturabilecek beyaz balık türleri; dorade, deniz levreği, kalkan balığı, trança balığı, mahmuzlu camgöz köpekbalığı şeklinde sayılabilir. Bu türler dışındaki beyaz balıklar ise istenilen miktarda tüketilebilir. Köpekbalığı ve merlin balığı da beyaz balık kategorisine girse de bu balıkların tüketilmesi ile ilgili de dikkat edilmesi gereken kurallar vardır. Çocuklar, gebe kalmayı planlayan veya halihazırda gebe olan kadınlar bu balık türlerini, içerdikleri cıva miktarından dolayı tüketmekten kaçınmalıdır. Diğer yetişkinler ise bu balıkları haftada 1 porsiyondan fazla tüketmemelidir. 

Çocukların, tüketmesi gereken balık miktarı ve tüketebilecekleri balık türleri ile ilgili yukarıdaki önerilere uyması faydalı olur. Erkek çocuklarının haftada 4 porsiyona kadar balık tüketmeleri herhangi bir sorun oluşturmaz ancak kız çocuklarının haftada 2 porsiyonun üzerine çıkmaması fayda sağlayabilir. Bu durumun nedeni kız çocuklarında özellikle ergenlikten sonra yağ dokusunun artması ve bu yağ dokusunda balıklardan alınan ağır metallerin birikmesidir. Ağır metal birikiminden kaçınmak için tüketilen balık miktarı konusunda özellikle kız çocuklarında dikkatli olunmalıdır.
 

Hangi Ayda Hangi Balık Yenir?

Deniz ürünlerine ulaşmak, paketleme ve soğuk zincirdeki teknolojik gelişmeler sayesinde daha kolay hale gelmiştir. Ancak özellikle taze balık tüketirken içinde bulunulan mevsimin, ayın hangi balıklar açısından uygun olduğunu bilmek önemlidir. Üreme, su sıcaklığı, göç gibi parametreler ‘’Hangi balık ne zaman yenir?’’ sorusunun cevabını etkiler. Mevsim balık için son derece önemli bir kriterdir. Bu nedenle deniz ürünlerini tüketmeden önce balık mevsimleri tablosuna bakmak ve seçimi buna göre yapmak, daha lezzetli bir öğün hazırlamaya yardımcı olabilir. Balık tüketmeden önce aşağıda yer alan tabloyu incelemek, daha lezzetli ve daha besleyici balık yemeye katkıda bulunur. 

• Ocak: Ahtapot, alabalık, hamsi, istavrit, kalkan, kefal, kırlangıç, kolyoz, mercan, mürekkep, pisi balığı, tavuk balığı, torik.
• Şubat: Ahtapot, alabalık, hamsi, istavrit, izmarit, kalkan, kefal, kırlangıç, kolyoz, levrek, mercan, mezgit, mürekkep, pisi balığı, tavuk balığı, torik.
• Mart: Ahtapot, alabalık, istavrit, izmarit, kalkan, kefal, kırlangıç, kolyoz, levrek, mercan, mezgit, mürekkep, pisi balığı.
• Nisan: Ahtapot, alabalık, istavrit, izmarit, kalkan, kefal, kırlangıç, kolyoz, levrek, mercan, mezgit, mürekkep, pisi balığı.
• Mayıs: Ahtapot, alabalık, kefal, kırlangıç, kolyoz, levrek, mercan, mezgit, mürekkep, pisi balığı.
• Haziran: Ahtapot, akya, alabalık, kırlangıç, kolyoz, kupes, mercan, mürekkep, orfoz, pisi, sardalya, trança.
• Temmuz: Ahtapot, akya, alabalık, çipura, çinekop, kırlangıç, kolyoz, kupes, mercan, mürekkep, orfoz, pisi, sardalya, sinarit, trança.
• Ağustos: Ahtapot, akya, alabalık, barbun, çipura, çinekop, kırlangıç, kılıç, kolyoz, kupes, lüfer, mercan, mürekkep, orfoz, palamut, pisi, sardalya, sinarit, trança.
• Eylül: Ahtapot, akya, alabalık, barbun, çipura, kırlangıç, kılıç, kolyoz, kupes, lüfer, mercan, melanur, mürekkep, orfoz, palamut, pisi, sardalya, sinarit, trança.
• Ekim: Ahtapot, akya, alabalık, barbun, dil, iskorpit, karagöz, kefal, kırlangıç, kolyoz, lüfer, mercan, melanur, mürekkep, orfoz, palamut, pisi, sardalya, sazan, torik, trança, uskumru.
• Kasım: Ahtapot, alabalık, barbun, dil, hamsi, iskorpit, karagöz, kefal, kırlangıç, kolyoz, mercan, mürekkep, palamut, pisi, sardalya, sazan, tavuk balığı, turna, torik, uskumru.
• Aralık: Ahtapot, alabalık, hamsi, iskorpit, kefal, kırlangıç, kolyoz, mercan, mürekkep, palamut, pisi, sardalya, tavuk balığı, turna, torik.

Balık Yerken Nelere Dikkat Edilmelidir?

Balık tüketirken, balığın taze olmasına özen gösterilmelidir. Bu nedenle bilinen, güvenilir bir noktadan deniz ürünü alışverişi yapılmalıdır. Alınan deniz ürünlerinin buzda ya da soğuk suda tutuluyor olmasına dikkat edilmelidir. Alışveriş sonrası eve gelindiğinde eğer balık hemen tüketilmeyecekse, alınan ürün derhal dondurucuya konulmalıdır. Balık veya kabuklu deniz ürünleri su içerisinde bekletilmemelidir. Dondurucudan çıkarılan, çözünen deniz ürünleri tekrar dondurucuya konulmamalı, mutlaka tüketilmeli, tüketilmiyorsa da atılmalıdır.
Dondurulmuş deniz ürünleri alırken de güvenilir markalardan almaya özen gösterilmeli, ambalajın üzerindeki son kullanma tarihine dikkat edilmelidir.

Deniz ürünleri ile beslenmede gıda zehirlenmesi gibi sağlık sorunlarıyla karşılaşılabilir. Çiğ ya da az pişmiş servis edilen kabuklu deniz ürünleri, norovirüs gibi bazı spesifik virüs türlerini bünyesinde barındırabilir. Yine bazı kabuklu deniz ürünlerinde çeşitli toksinler bulunabilir. Bu besinlerin tüketilmesi sonucunda mide bulantısı, kusma, ishal, karın ağrısı, baş ağrısı, uyuşukluk, solunum güçlüğü, hafıza kaybı, bilinç bulanıklığı gibi belirtiler gösteren kişilerin en yakın sağlık merkezine başvurması gerekir.

Bazı kişilerin deniz ürünlerine karşı alerjisi olabilir. Bu kişiler deniz ürünü tükettiğinde vücutlarında ciddi alerjik reaksiyon gelişebilir. Yüz şişliği, nefes darlığı, kalp atışında hızlanma, ciltte kaşıntı/döküntü gibi belirtiler, ciddi alerjik reaksiyonun semptomları arasındadır. Bu belirtileri gösteren kişilere, yanlarında epinefrin oto enjektörü taşıyorlarsa, hemen bu enjektörle müdahale edilmelidir. Eğer epinefrin iğnesi taşımıyorsa kişinin solunumu açık tutulmaya çalışarak en kısa sürede bir sağlık merkezine gidilmelidir.